Шымкент. Әлеуметтік және экономикалық даму — бұл қоғамның өмір сүру деңгейін, әл-ауқатын жақсарту үшін жүзеге асырылатын ұзақ мерзімді процесс.

Әлеуметтік және экономикалық даму — бұл қоғамның өмір сүру деңгейін, әл-ауқатын жақсарту үшін жүзеге асырылатын ұзақ мерзімді процесс. Ол халықтың әлеуметтік жағдайын көтеруге, жұмыссыздықты азайтуға, табыстарды арттыруға, теңсіздікті жоюға бағытталған. Әлеуметтік және экономикалық даму бір-бірімен тығыз байланысты, себебі қоғамдағы экономикалық өсім әлеуметтік саладағы оң өзгерістерге ықпал етеді.

Экономикалық дамудың негізгі көрсеткіштеріне ішкі жалпы өнімнің (ІЖӨ) өсуі, жұмыс орындарының құрылуы, халықтың сатып алу қабілетінің артуы және елдің инфрақұрылымының жақсаруы жатады. Экономикалық даму кезінде өндірістік қуаттарды кеңейту, жаңа технологияларды енгізу, өнеркәсіпті модернизациялау жүзеге асады. Бұл үдерістер ел экономикасының тұрақтылығын қамтамасыз етеді және сыртқы нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттырады.

Әлеуметтік даму болса, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет және тұрғын үй жағдайын жақсарту сияқты салаларды қамтиды. Әлеуметтік дамудың басты мақсаты — әрбір адамның өмір сүру сапасын жақсарту, теңдік пен әділеттілік принциптерін қамтамасыз ету. Бұл жерде білім беру мен денсаулық сақтаудың қолжетімділігі маңызды рөл атқарады, себебі білім алған және денсаулығы мықты адам еңбек нарығында жоғары нәтижелерге қол жеткізе алады. Мемлекет осы салаларға инвестициялар салу арқылы қоғамның дамуына қолайлы жағдай жасайды.

Әлеуметтік және экономикалық дамудың басты көрсеткіштерінің бірі — адамның даму индексі (АДИ). Бұл индекс үш негізгі параметрді ескереді: өмір сүру ұзақтығы, білім деңгейі және өмір сүру деңгейі. Мемлекеттің АДИ-і жоғары болған сайын, халықтың өмір сүру сапасы да жоғары болады. Сонымен қатар, экономикалық даму барысында экологиялық мәселелерді де назардан тыс қалдырмау маңызды. Қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану экономикалық дамудың тұрақтылығы үшін қажет.

Әлеуметтік-экономикалық дамуға әсер ететін факторлар әртүрлі. Біріншіден, мемлекеттің экономикалық саясаты маңызды рөл атқарады. Жаңа экономикалық бағдарламалар, реформалар және инвестициялық жобалар экономиканың өсіміне ықпал етеді. Екіншіден, адам ресурстарының дамуы — яғни, халықтың білім деңгейі, кәсіби дағдылары, еңбек өнімділігі — экономикалық дамудың негізгі факторы болып табылады. Үшіншіден, инновациялар мен технологиялардың даму деңгейі де экономиканың дамуына айтарлықтай әсер етеді. Соңғы жылдары цифрлық технологиялар мен жасанды интеллектті енгізу арқылы экономиканың жаңа салалары қалыптасуда.

Әлеуметтік дамуға әсер ететін тағы бір маңызды фактор — халықтың әлеуметтік теңсіздігі мен кедейшілік деңгейі. Кедейшілік қоғамның әлеуметтік тұрақсыздығына алып келуі мүмкін, сондықтан мемлекет әлеуметтік қорғау бағдарламаларын дамыту арқылы халықтың әлсіз топтарын қолдауға ерекше мән беруі керек. Сонымен қатар, әлеуметтік теңдік принциптерін сақтау — қоғамдағы әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етудің маңызды аспектісі.

Экономикалық және әлеуметтік даму мемлекеттік басқару жүйесінің сапасына да тәуелді. Егер елде басқару жүйесі тиімді жұмыс істесе, әлеуметтік-экономикалық реформалар сәтті жүзеге асып, халықтың әл-ауқаты артады. Басқарудың тиімсіздігі болса, дамуға кедергі келтіріп, қоғамда дағдарыс туғызуы мүмкін.

Әлемдік тәжірибеде көптеген елдер әлеуметтік-экономикалық дамудың түрлі жолдарын іздестіруде. Кейбіреулер нарықтық экономиканы дамытуға бағытталса, басқалары әлеуметтік мемлекет моделін құруға тырысады. Әлеуметтік мемлекет үлгісі — халықтың әл-ауқатын арттыруға бағытталған саясат, бұл модельде мемлекет азаматтарға білім беру, медицина және әлеуметтік қамтамасыз етудің қолжетімділігін арттыру үшін үлкен жауапкершілік алады.

Қазақстанның әлеуметтік және экономикалық дамуы да қазіргі заманғы жаһандық үрдістерге сәйкес болуға тырысады. Мемлекет инфрақұрылымды жақсарту, ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіпті дамыту, цифрлық экономиканы құру және әлеуметтік саланы реформалау арқылы халықтың өмір сүру сапасын арттыруды көздейді. Қазақстанның 2050 жылға дейінгі стратегиялық жоспары елдің жаһандық бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына енуіне бағытталған. Экономиканың диверсификациясы, инновациялық жобаларды қолдау, жасыл экономиканы дамыту — осы мақсаттарға жетудің негізгі құралдары.

Әлеуметтік және экономикалық даму — бұл бір-бірімен тығыз байланысты екі процесс. Экономикалық даму елдің байлығын арттырып, халықтың әл-ауқатын жақсартуға бағытталған болса, әлеуметтік даму қоғамдағы теңдік пен әділеттілікті қамтамасыз етуге тырысады. Екеуінің үйлесімді дамуы ғана халықтың өмір сүру сапасын арттырып, тұрақты даму үшін негіз болады.

Тілші: Түймебай Аяжан Лениншілқызы