Шымкент. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығының дамуы: Урбанизация мен экономикалық өсімнің көрінісі

Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық (ТКШ) тарихы – қоғамның урбанизациялануы мен экономикалық дамуына байланысты қалыптасып, дамыған сала. ТКШ тұрғындарды жылу, су, электр қуаты, газбен жабдықтау, кәріз және қалалық инфрақұрылым сияқты маңызды қызметтермен қамтамасыз етеді. Қазақстандағы ТКШ саласының тарихы бірнеше кезеңнен тұрады, олардың әрқайсысында экономикалық және әлеуметтік өзгерістермен байланысты өзіндік ерекшеліктері болды.

ТКШ дамуының негізгі кезеңдері
1.    Кеңес Одағы кезеңі (1917-1991 жж.):
Кеңес дәуірінде ТКШ жүйесі мемлекеттік жоспарлау негізінде дамыды. Коммуналдық қызметтер орталықтандырылған және мемлекет толықтай басқаратын жүйе болды.
1950-1960 жылдары урбанизация қарқынды жүріп, кең ауқымды тұрғын үй құрылысы басталды. Бұл кезеңде көпқабатты үйлер салынуы артып, азаматтарды сумен, жылумен және электрмен қамтамасыз ету жүйелері кеңейтілді.
Коммуналдық қызметтер халыққа төмен бағамен немесе тегін ұсынылды. Алайда, ресурстарды шамадан тыс пайдалану мен инфрақұрылымға тиісті қаражаттың бөлінбеуі салдарынан тұрғын үй қоры тозып, жүйе жетілдіруді қажет ете бастады.
2.    Тәуелсіздік кезеңі және нарықтық экономикаға өту (1991-2000 жж.):
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, нарықтық экономикаға көшу ТКШ саласына елеулі өзгерістер енгізді. Мемлекеттік меншіктегі коммуналдық мекемелерді жекешелендіру процесі басталды. Коммуналдық қызметтердің ақылы жүйесі енгізіліп, тұрғындар су, электр, газ, жылу үшін тарифтер бойынша төлем жасауға көшті. Бұл қаражат коммуналдық қызметтердің өзін-өзі қаржыландыруына бағытталды. Жаңа нарықтық жағдайға бейімделу барысында салада басқарушылық, қаржыландыру және инфрақұрылымның тозуы секілді бірқатар мәселелер туындады.
3.    Жаңғырту кезеңі (2000-2010 жж.): 2000 жылдардан бастап Қазақстан үкіметі ТКШ жүйесін қайта жаңғыртуға бағытталған реформаларды қолға алды. Бұл реформалардың мақсаты – коммуналдық инфрақұрылымды жаңарту және тұрғын үй-коммуналдық қызметтерін жақсарту. Саланы жаңғырту мақсатында «ТКШ жаңғырту» бағдарламалары іске қосылды. Бұл бағдарламаларға су және кәріз жүйелерін, жылумен қамтамасыз ету инфрақұрылымын қалпына келтіру жұмыстары енді. Пәтер иелері кооперативтері мен кондоминиум нысандары құрыла бастады, олар көпқабатты үйлерді ұстауға және жөндеуге жауапты болды.
4.    Цифрландыру және жаңартылған бағдарламалар кезеңі (2010 жылдан бері):
Қазақстанда 2010 жылдан кейін цифрлық технологиялар ТКШ саласына енгізіле бастады. «Ақылды қала» және «Цифрлық Қазақстан» бағдарламалары арқылы коммуналдық қызметтерді есепке алу, тарифтерді басқару және қызмет көрсетуді оңтайландыру жүйелері қолға алынды.

Тұрғын үй-коммуналдық қызметтерде цифрлық есептегіштерді енгізу және қызмет көрсетудің онлайн жүйелерін дамыту арқылы халыққа ыңғайлы жағдай жасалды.
Соңғы жылдары көппәтерлі тұрғын үйлерге модернизациялау бағдарламасы қабылданып, инфрақұрылымды қалпына келтіру, жаңарту жұмыстары белсенді жүргізілуде. Тұрғын үйді басқару жүйесі оңтайландырылып, ашықтық пен есептілік талаптары күшейтілді.

ТКШ саласының қазіргі мәселелері
Инфрақұрылымның тозуы: Кеңес дәуірінен қалған ескі коммуналдық инфрақұрылымның тозуы – қазіргі кездегі басты мәселелердің бірі. Бұл халықтың жайлы өмір сүру жағдайларын төмендетеді.
Қаржыландырудың жеткіліксіздігі: Қаржы тапшылығы коммуналдық қызметтердің тиімді жұмыс істеуіне кері әсер етеді, жаңғырту жұмыстарын жүргізуге кедергі келтіреді.
Кадр жетіспеушілігі: Салада білікті мамандардың тапшылығы да өзекті мәселе болып отыр.
Тарифтерді реттеу: Тарифтерді көтеру қажеттілігі мен халықтың төлем қабілеттілігін теңестіру мәселесі жиі талқыланатын тақырып.

Қорытынды: Қазақстанда ТКШ саласын дамыту мақсатында заманауи технологияларды енгізу, инфрақұрылымды жаңарту және халыққа қолжетімді әрі тиімді коммуналдық қызмет көрсету басты бағыттардың бірі болып қала бермек. Сонымен қатар, цифрландыруды жалғастыру, энергия үнемдеу технологияларын қолдану және қоғамдық бақылау механизмдерін енгізу арқылы саладағы мәселелерді шешуге болады.

Тілші: Кенжебаева Гаухар Жақыпқызы