Шымкент. Отбасындағы қарым-қатынас

Гендерлік мәселелер мен отбасылық мәселелер бір-бірімен тығыз байланысты, өйткені отбасы – бұл қоғамның негізгі тірегі, ал гендерлік теңдік отбасындағы қарым-қатынастар мен қоғамдағы рөлдерді анықтайтын маңызды аспектінің бірі. Қазіргі таңда гендерлік теңдік, отбасындағы рөлдер, әйелдердің және ерлердің құқықтары мен мүмкіндіктері туралы мәселелер кеңінен талқыланып, қоғамда өзекті болып тұр. Қазақстан, соның ішінде Шымкент қаласында да бұл мәселелер айтарлықтай орын алып жатыр.

Гендерлік мәселелер – бұл қоғамдағы ерлер мен әйелдер арасындағы теңсіздік, олардың құқықтары мен мүмкіндіктеріне қатысты қиындықтар мен кемсітулер. Гендерлік теңдік дегеніміз – әйелдер мен ерлердің құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі, олардың бір-біріне деген құрметі мен тең дәрежеде мүмкіндіктерге ие болуы. Гендерлік теңдік тек әйелдер мен ерлердің арасында ғана емес, сондай-ақ әртүрлі әлеуметтік топтардың, ұлттардың, мәдениеттердің және діндердің өкілдері арасында да болуы тиіс.
Қазақстанда гендерлік мәселелер өте өзекті. Ерлер мен әйелдер арасындағы теңсіздік әлі де сақталады, әсіресе жұмыс орындарында, білім алу мүмкіндіктерінде және отбасында әйелдердің тең дәрежеде құқықтар мен мүмкіндіктерге ие болмауы байқалады. Қазақстандағы ең өткір гендерлік мәселе – әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық. Бұл тұрғыда әйелдер көбіне физикалық, психологиялық және экономикалық зорлыққа ұшырайды. Шымкент қаласында да әйелдер мен балаларға арналған дағдарыс орталықтары мен әлеуметтік қолдау көрсету қызметтері жұмыс істейді. Мемлекеттік органдар мен құқық қорғау ұйымдары әйелдерге құқықтық көмек көрсету үшін түрлі шаралар қабылдауда. Алайда, гендерлік зорлық-зомбылықты толық жою үшін қоғамның барлық деңгейінде құқықтық мәдениеттің дамуы мен түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажет.
Еңбекақы айырмашылығы және еңбек нарығында әйелдердің төменгі мәртебесі де гендерлік теңсіздіктің көрінісі. Әйелдердің кәсіпкерлік қызметке тартылуы мен оларға қаржылық қолдау көрсету мәселелері де өзекті. Әйелдердің қоғамдағы рөлі көбіне үй шаруасымен шектеледі, ал олардың еңбекке деген құқықтары әлі де жеткілікті деңгейде қорғалмаған.
Отбасылық мәселелер кең ауқымды болып табылады және олар көбінесе қоғамдағы әлеуметтік, экономикалық және мәдени жағдайларға байланысты. Отбасында туындайтын мәселелердің көбі гендерлік теңсіздікпен байланысты болуы мүмкін. Қоғамдағы гендерлік стереотиптер мен отбасы мүшелерінің рөлдерін дәстүрлі түрде бөлу – әйелдердің көбірек үй шаруасына жауапты болуы және ерлердің сыртқы жұмыспен айналысуы қажеттілігі туралы ұғымдар отбасындағы қарым-қатынастарға әсер етеді.
Отбасылық зорлық-зомбылық, әсіресе әйелдер мен балаларға қатысты, Қазақстанның барлық аймақтарында өзекті мәселе болып отыр. Отбасындағы зорлық-зомбылық әйелдер мен балалардың психоэмоционалды жағдайына теріс әсер етіп, олардың әлеуметтік мәртебесі мен мүмкіндіктерін шектейді. Қазіргі уақытта мемлекеттік деңгейде бұл мәселені шешуге бағытталған бірқатар бағдарламалар мен заңдар қабылданған, бірақ проблема толық шешілген жоқ.
Отбасындағы қарым-қатынастардың бұзылуы, оның ішінде ажырасулар, қоғамда маңызды әлеуметтік мәселеге айналған. Ажырасудың көбеюі отбасы мүшелерінің психологиялық және әлеуметтік жағдайына теріс әсер етеді. Әсіресе, балалардың тәрбиесі мен олардың психоэмоционалды дамуы ажырасу процесінен кейін күрделі болады. Сонымен қатар, ажырасқаннан кейін әйелдердің әлеуметтік және экономикалық жағдайы қиындауы мүмкін, себебі олар көбінесе бала тәрбиесімен айналысады, ал жұмысқа орналасу мәселесі оларға қиындық туғызады.
Қоғамда қалыптасқан дәстүрлі стереотиптер отбасындағы ерлер мен әйелдердің рөлдерін нақты бөлген. Әсіресе ауылдық жерлерде әйелдер көбінесе үй шаруасымен айналысады, ал ерлер отбасының қаржылық мәселелерін шешуге жауапты. Бұл теңсіздік әйелдердің әлеуметтік және экономикалық мүмкіндіктерін шектейді. Көп жағдайда әйелдер өздерінің мансабын құруға немесе білім алуға мүмкіндік ала алмайды, өйткені олар балаларды тәрбиелеу мен үй шаруасына көп уақыт бөледі.
Гендерлік теңдік пен отбасы мәселелерін шешудің басты жолдарының бірі – құқықтық білім беру және ақпараттандыру. Жергілікті деңгейде семинарлар, тренингтер, ақпараттық науқандар өткізу арқылы қоғамның құқықтық сауаттылығын арттыру қажет. Әйелдер мен балаларға арналған заңгерлік көмек көрсету орталықтары мен дағдарыс орталықтары да үлкен көмек көрсетеді.
Қоғамдағы гендерлік стереотиптерді өзгерту үшін мәдениетаралық диалогтар мен қоғамдық шаралар ұйымдастыру қажет. Мектептерде және жоғары оқу орындарында гендерлік теңдік, отбасы құндылықтары мен құқықтары туралы білім беру маңызды. Сонымен қатар, отбасындағы рөлдерді бөлу мәселесінде әйелдердің де, ерлердің де тең құқықты болуына жағдай жасау керек.
Мемлекет әйелдердің экономикалық белсенділігін арттыру үшін кәсіпкерлік саласында түрлі қолдау көрсету бағдарламаларын іске асыра алады. Жұмыс орнында гендерлік теңдікке қол жеткізу үшін заңнамалық шараларды қабылдау және жұмыс орындарын ашу мәселесін шешу маңызды.
Гендерлік мәселелер мен отбасылық мәселелер өзара тығыз байланысты және қоғамдағы әлеуметтік әділеттілік пен теңдікке әсер етеді. Қазақстанда бұл мәселелерді шешу үшін құқықтық қолдау, білім беру және мемлекеттік қолдау бағдарламаларын іске асыру қажет. Гендерлік теңдік пен отбасы мәселелерін шешу қоғамдағы тұрақтылықты арттырып, адамдардың өмір сапасын жақсартуға ықпал етеді.