Ақпарат тасқынында адаспау: Дұрыс дереккөзді қалай таңдаймыз?

Қазіргі заманда ақпараттық технологиялардың дамуы адамдардың ақпаратқа қол жеткізуін оңайлатты. Бірақ, бұл жетістікпен бірге жалған ақпарат пен манипуляциялардың таралуы үлкен мәселе болып отыр. Әрқайсымыз күнделікті интернетте, әлеуметтік желілерде, жаңалықтар порталдарында мыңдаған ақпарат ағынына тап боламыз. Бұл тасқында дұрыс дереккөзді қалай анықтаймыз?

Ақпараттық сауаттылықтың маңызы

Ақпараттық сауаттылық – бұл тек оқу немесе жазу қабілеті емес, ол ақпаратты сын көзбен қарау, талдау және оның шынайылығын тексеру қабілеті. Бүгінгі таңда бұл қасиет әр адамға қажет, өйткені жалған ақпарат тек жеке адамдарға емес, қоғамға, тіпті мемлекеттерге де зиян келтіруі мүмкін.

Дұрыс дереккөзді анықтаудың негізгі қағидалары
    1.    Ақпараттың бастапқы көзін іздеу
Кез келген ақпаратты оқығанда оның қайдан алынғанына назар аударыңыз. Егер ақпарат нақты дереккөзге сүйенсе (мысалы, ресми ұйым, сарапшы, немесе белгілі бір зерттеу), оның шынайылық деңгейі жоғары болуы мүмкін.
    2.    Автордың беделін тексеру
Ақпаратты кім жазғанын немесе таратқанын анықтаңыз. Егер автор белгісіз болса немесе оның аты бұған дейін жалған ақпаратпен байланысты болса, ол дереккөзге сенім артпаған жөн.
    3.    Фактілер мен эмоциялардың ара-жігін ажырату
Жалған ақпарат көбінесе эмоцияларға әсер етуді көздейді. Егер мәтін нақты фактілерге емес, тек эмоция тудыруға бағытталса, оның шынайылығына күмәнмен қараңыз.
    4.    Салыстыру және тексеру
Бір ақпаратты бірнеше дереккөзден тексеріңіз. Егер әртүрлі сенімді дереккөздерде бірдей мәлімет берілсе, оның шынайылығы жоғары болуы мүмкін.
    5.    Манипуляция белгілерін анықтау
Жалған ақпарат көбінесе сенсациялық тақырыппен беріледі («ШОК!», «СЕНСАЦИЯ!», «ТЕК ҚАЗІР!»). Сонымен қатар, мұндай ақпаратта эмоцияға негізделген сөйлемдер жиі қолданылады.

Жалған ақпараттың зияны

Жалған ақпарат адамдардың шешім қабылдауына, қоғамдағы сенімділікке және жеке қарым-қатынасқа үлкен әсер етеді. Мысалы, пандемия кезінде жалған ақпараттың таралуы адамдардың медициналық кеңестерге сенбеуіне әкеліп, денсаулыққа қауіп төндірді.

Ақпараттық тазалықты сақтау үшін не істеу керек?
    Ақпаратты бөліспес бұрын тексеру. Әлеуметтік желілерде жаңалықты бөлісу алдында оның қайнар көзін және шынайылығын тексеріңіз.
    Сенімді дереккөздерді қолдану. Ресми сайттар, белгілі журналистер мен сарапшылардың материалдарына сүйеніңіз.
    Ақпараттық сауаттылықты арттыру. Курстарға қатысып, жалған ақпаратты анықтауды үйреніңіз.

Ақпараттық тасқында адаспау үшін әрбіріміз ақпаратқа сын көзбен қарап, оны мұқият тексеруді әдетке айналдыруымыз керек. Дұрыс ақпаратты таңдай білу – бұл тек жеке адамның ғана емес, бүкіл қоғамның сауатты әрі саналы болуына ықпал етеді.

Тілші: Түймебай Аяжан Лениншілқызы