Адамдар неге шешім қабылдауда қателеседі?

Адамдардың шешім қабылдауы – күрделі процесс. Әрбір таңдау белгілі бір ақпаратты өңдеуді, бағалауды және болашаққа деген болжамдарды қажет етеді. Дегенмен, көптеген адамдар жиі қателесіп, өздерінің шешімдерінде қателіктер жіберетінін байқайды. Бұл құбылыстың себебі түрлі психологиялық факторлар мен когнитивтік қателіктерге байланысты.

Шешім қабылдаудағы қателіктердің негізгі себептері
    1.    Шешім қабылдаудың асығыс болуы
Кейде адамдар шешім қабылдауды тым асығып жасайды. Уақыттың қысқалығы немесе шешімнің маңызды емес сияқты көрінуі оларды абайсыз әрекетке итермелейді. Бұл жағдайда адамдар көп ойланып, ойланып шешім қабылдаудың орнына, қысқаша әрі шұғыл әрекет етеді.
    2.    Эмоционалды жағдайдың әсері
Кейде адамдар эмоцияларының әсерінен дұрыс шешім қабылдай алмайды. Мысалы, күйзеліс немесе қуаныш жағдайында қабылданған шешімдер жиі қателіктерге әкеледі. Бұл құбылыс эмоционалды шешімдер деп аталады.
    3.    Қолда бар ақпараттың шектеулі болуы
Шешім қабылдау кезінде кейде адамдар барлық қажетті ақпаратты жинай алмайды. Олар тек белгілі бір, жақын жерде орналасқан ақпаратты ғана пайдалануы мүмкін, ал бұл олардың шешімін бұрыс етеді. Сонымен қатар, шектеулі ақпаратты дұрыс талдамау да қателіктерге әкеледі.
    4.    Когнитивтік қателіктер
Адамдар белгілі бір когнитивтік қателіктердің ықпалымен шешім қабылдайды. Мысалы, «расталған ақпаратты» таңдау немесе тым оптимистік болжам жасау. Бұл ойлау қателіктері адамның әлемді түсінуіне әсер етіп, шешімдерді бұрмалауы мүмкін.
    5.    Жұртшылықтың әсері (әлеуметтік әсер)
Адамдар жиі өздерінің шешімдерін әлеуметтік ықпалдарға негіздейді. Олар көпшіліктің пікірімен келісуге тырысып, жеке шешімін қабылдауда қателесуі мүмкін. Әлеуметтік дәлелділік құбылысы, яғни «егер бәрі осылай жасаса, онда бұл дұрыс болуы керек» деген сенім, адамдарды дұрыс емес таңдау жасауға итермелейді.

Шешім қабылдаудағы қателіктерді қалай болдырмауға болады?
    1.    Ақпаратты мұқият жинау және талдау
Шешім қабылдауда бірінші қадам – бұл барлық мүмкін болатын ақпаратты жинау және дұрыс талдау жасау. Бұған тек фактілер мен сандық мәліметтерді ғана емес, сонымен бірге әртүрлі көзқарастар мен пікірлерді де ескеру керек.
    2.    Эмоцияларға байланысты шешімдерді кешіктіру
Егер сіз күйзеліс немесе қатты қуаныш жағдайында болсаңыз, шешім қабылдауды біраз уақытқа кейінге қалдырған жөн. Эмоциялар басылған кезде рационалды ойлау жүйесі қайтадан іске қосылады.
    3.    Когнитивтік қателіктерден сақтану
Когнитивтік қателіктерден сақтанудың бір жолы – өз шешіміңізді әрдайым сыни тұрғыда талқылау. Көзқарастарыңызды тексеріп, оларды түрлі аспектілерден қайта бағалаңыз.
    4.    Әлеуметтік ықпалға қарсы тұру
Әлеуметтік әсерден сақтану үшін өз пікіріңізді қалыптастырыңыз және өзіңіздің қажеттіліктеріңізді бірінші орынға қойыңыз. Егер көпшілік дұрыс деп саналатын нәрсеге қарсы болсаңыз, өз шешіміңізге сенімді болыңыз.

Шешім қабылдау – адам өміріндегі маңызды қадам, және ол әрдайым дұрыс бола бермейді. Бірақ, ақпаратты дұрыс жинап, эмоциялар мен когнитивтік қателіктерден сақтанып, ақылмен шешім қабылдау арқылы біз өзіміздің қателіктерімізді азайта аламыз. Сонымен қатар, қоғам мен ортаның ықпалынан да сақтанып, өз көзқарасымызды қалыптастырып, дұрыс шешім қабылдауға күш салуымыз керек.

Тілші: Түймебай Аяжан Лениншілқызы