Шымкент. Азаматтық қоғамның дамуы — кез келген мемлекеттің әлеуметтік, саяси және экономикалық тұрғыдан ілгерілеуінің маңызды көрсеткіші.

Азаматтық қоғамның дамуы — кез келген мемлекеттің әлеуметтік, саяси және экономикалық тұрғыдан ілгерілеуінің маңызды көрсеткіші. Азаматтық қоғам дегеніміз – бұл мемлекеттен тәуелсіз, ерікті түрде құрылған ұйымдар мен қауымдастықтар арқылы қоғамның мүдделерін қорғауды қамтамасыз ететін қоғамдық құрылым. Оның құрамына әртүрлі қоғамдық қозғалыстар, кәсіби одақтар, үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ), қауымдастықтар және бұқаралық ақпарат құралдары кіреді. 

Азаматтық қоғамның дамуының басты мақсаты – жеке адамның, топтардың және тұтас халықтың саяси, әлеуметтік, экономикалық құқықтары мен мүдделерін қорғау, қоғамның тұрақты дамуын қамтамасыз ету. Бұл процесс азаматтардың өзіндік санасының артуымен, құқықтық сауаттылығының жетілуімен, өз пікірлерін еркін білдіру мүмкіндіктерінің кеңеюімен тікелей байланысты.

Тарихи тұрғыдан алғанда, азаматтық қоғамның дамуы әрқилы кезеңдерден өтті. Ортағасырлық Еуропада азаматтық қоғамның негізі жаңа қалыптаса бастаған болса, Ренессанс және Ағарту дәуірлерінде бұл құбылыс айтарлықтай күшейді. Осы кезеңде азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына басымдық беріле бастады, демократиялық институттардың іргетасы қаланды. Азаматтық қоғамның одан әрі дамуы құқықтық мемлекет пен демократиялық саяси жүйелердің құрылуымен тікелей байланысты болды.

Қазіргі заманда азаматтық қоғамның дамуы жаһандық деңгейде өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Бірқатар елдерде демократиялық процестер қарқынды дамып, азаматтардың мемлекетпен тығыз қарым-қатынас орнатуына жағдай жасалған. Сонымен қатар, кейбір мемлекеттерде азаматтық қоғамды дамытуда қиындықтар кездеседі. Бұл авторитарлық режимдердің орнауы, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының шектелуі сияқты факторлармен түсіндіріледі.

Азаматтық қоғамның дамуы үшін маңызды алғышарттардың бірі – заңнамалық негіздің болуы. Демократиялық мемлекеттерде азаматтық қоғамды қорғау мен дамытуға бағытталған заңдар мен нормативтік актілер қабылданады. Мысалы, Қазақстанда «Қоғамдық бірлестіктер туралы» заң, «Үкіметтік емес ұйымдар туралы» заң және басқа да нормативтік құжаттар бар. Бұл заңдар азаматтық қоғам институттарының қызметін реттеп, олардың құқықтары мен міндеттерін айқындайды.

Азаматтық қоғамның дамуы үшін екінші маңызды фактор – саяси еркіндік. Азаматтардың мемлекет саясатына қатысуы, өз пікірін білдіруі, бейбіт жиналыстар өткізуі және ақпарат алу құқықтары болуы керек. Бұл құқықтар тек заңдармен қамтамасыз етіліп қана қоймай, іс жүзінде орындалуы тиіс. Қазақстанда азаматтардың саяси қатысуы үшін белгілі бір механизмдер бар болғанымен, оларды толыққанды қолдану кейбір жағдайда қиынға соғуы мүмкін. 

Экономикалық тұрақтылық та азаматтық қоғамның дамуы үшін маңызды рөл атқарады. Әлеуметтік теңсіздік, жұмыссыздық және кедейлік секілді мәселелер азаматтық қоғам институттарының тиімді қызметіне кедергі келтіреді. Сондықтан, мемлекет пен азаматтық қоғам арасында өзара түсіністік орнап, әлеуметтік мәселелерді шешуге бірлесіп қатысуы тиіс. Азаматтық қоғамның дамуына көмек көрсету үшін мемлекет тарапынан гранттық бағдарламалар мен қолдау шаралары жүзеге асырылуы қажет. 

Бұқаралық ақпарат құралдарының рөлі де өте маңызды. Олар азаматтық қоғамның негізгі ақпарат көзі ретінде қызмет атқарады. Дамыған азаматтық қоғамда ақпарат құралдары тәуелсіз, объективті болуы керек, өйткені олардың қызметі азаматтардың қоғамдық өмірге белсене қатысуын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, ақпараттық технологиялардың дамуы интернет пен әлеуметтік желілер арқылы азаматтық қоғамның жаңа формаларын қалыптастырды. Енді азаматтар тек дәстүрлі әдістер арқылы ғана емес, сонымен қатар онлайн платформалар арқылы да өз құқықтарын қорғауға және пікірін білдіруге мүмкіндік алды.

Қазақстанда азаматтық қоғамның дамуына көптеген үкіметтік емес ұйымдар мен қоғамдық бірлестіктер үлес қосып келеді. Олар әлеуметтік мәселелерді шешуге, халықтың әл-ауқатын жақсартуға, қоршаған ортаны қорғауға және білім беру саласын дамытуға бағытталған түрлі жобалар мен бағдарламаларды жүзеге асырады. Үкіметтік емес ұйымдар елдің әртүрлі аймақтарында жұмыс істеп, жергілікті халықтың мәселелерін шешуде маңызды рөл атқарады.

Дегенмен, азаматтық қоғамның дамуы тек мемлекеттік қолдаумен шектелмеуі керек. Азаматтардың өздері де белсенді болуы қажет. Қоғамдық сана-сезімнің жоғары деңгейі, жауапкершілік пен ынтымақтастық — азаматтық қоғамның алға жылжуына ықпал ететін басты факторлар. Азаматтар өздерінің құқықтары мен міндеттерін білуі, заңды негізде әрекет етуі, және әрбір деңгейде әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістерге қатысуы тиіс.

Қорыта келгенде, азаматтық қоғамның дамуы мемлекет пен халықтың бірлескен күш-жігерінің нәтижесі. Азаматтық қоғамның дамуы демократиялық құндылықтардың нығаюына, заң үстемдігінің орнауына және әлеуметтік әділеттіліктің қамтамасыз етілуіне жағдай жасайды. Сондықтан да азаматтық қоғам институттарының дамуы мен нығаюы кез келген мемлекет үшін маңызды стратегиялық мақсат болып табылады. Бұл процесс ұзақ әрі күрделі болғанымен, оның нәтижесінде қоғамның барлық мүшелері үшін әділетті, тұрақты және қауіпсіз орта құрылады.

Тілші: Журсынбай Аружан Сабырқызы