Шымкент. Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру – мемлекет пен қоғамның тұрақты дамуына ықпал ететін маңызды фактор.

Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру – мемлекет пен қоғамның тұрақты дамуына ықпал ететін маңызды фактор. Құқықтық мәдениет дегеніміз – бұл азаматтардың құқықтық нормалар мен заңдар туралы түсініктері, олардың заңдарға құрмет көрсетуі және өз құқықтарын дұрыс қорғауға дайын болуы. Бұл ұғым тек заңдарды білумен ғана шектелмейді, сонымен қатар құқықтық сана, құқықтық тәртіп және құқықтық тәрбие сияқты аспектілерді қамтиды. Құқықтық мәдениеті жоғары қоғамда құқықтық мемлекет қалыптасып, заңның үстемдігі орнайды.

Құқықтық мәдениеттің элементтері

Құқықтық мәдениет бірнеше негізгі элементтен тұрады. Біріншіден, бұл – құқықтық сана. Құқықтық сана дегеніміз – азаматтардың құқықтық нормаларды білуі, оларды мойындауы және заңды мінез-құлықты ұстануға дайын болуы. Құқықтық сана тек заңдарды білу ғана емес, сонымен қатар олардың әділеттілігі мен қажеттілігін түсіну арқылы жүзеге асады. Қоғам мүшелерінің құқықтық санасы жоғары болған жағдайда олар өздерінің құқықтары мен міндеттерін жақсы түсінеді, заңдарға құрметпен қарайды және заңға қайшы әрекеттерден аулақ болады.

Екінші маңызды элемент – құқықтық тәртіп. Құқықтық тәртіп азаматтардың заң талаптарын қатаң сақтап, заңды орындауға дайын болуын білдіреді. Құқықтық тәртіп орнаған қоғамда азаматтар заң бұзушылықтардан аулақ болады және өз құқықтарын қорғау үшін құқықтық тетіктерді қолданады. Құқықтық тәртіпсіздік пен заң бұзушылықтардың жиі болуы құқықтық мәдениеттің төмен деңгейін көрсетеді.

Үшіншіден, құқықтық тәрбиенің рөлі де өте маңызды. Құқықтық тәрбие мектептен бастап жүзеге асырылуы тиіс және ол азаматтарды құқықтық мәдениетке баулу, заңдарды құрметтеу мен құқықтық нормаларды орындауға үйрету процестерімен тығыз байланысты. Жастарды құқықтық тәрбиелеу қоғамның болашақтағы құқықтық мәдениетін анықтайды. Сондықтан, білім беру жүйесінде құқықтық сауаттылыққа ерекше мән берілуі тиіс.

Құқықтық мәдениетті қалыптастырудың маңызы

Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылық пен заң үстемдігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Құқықтық мәдениеті жоғары қоғамда азаматтар заңды сыйлайды, құқықтарын қорғау үшін заңды жолдарды қолданады және өз міндеттерін орындауға дайын болады. Мұндай қоғамда құқықтық нигилизмге жол берілмейді, өйткені халық заңды әділдік пен тәртіпті қамтамасыз ететін құрал ретінде қабылдайды.

Құқықтық мәдениетті қалыптастыру құқықтық мемлекетті нығайтуға ықпал етеді. Құқықтық мемлекетте заң барлық азаматтар үшін тең, олар өздерінің құқықтарын заң шеңберінде қорғай алады. Бұл ретте мемлекет тарапынан құқықтық мәдениетті дамытуға бағытталған шаралар жүргізілуі тиіс. Мысалы, құқықтық сауаттылықты арттыру бойынша үкіметтік бағдарламалар, құқықтық ағартушылық қызметтер, құқық қорғау органдарымен бірлескен іс-шаралар ұйымдастырылуы қажет.

Құқықтық мәдениетті қалыптастыру азаматтық қоғамның дамуына да ықпал етеді. Құқықтық сауатты азаматтар өз құқықтарын біліп қана қоймай, қоғамдағы өзекті мәселелерді шешуге белсенді қатысады. Олар заңды құралдарды қолдану арқылы мемлекет пен қоғам арасында диалог орнатуға мүмкіндік алады. Бұл азаматтардың саяси өмірге қатысуын арттырады, олардың мемлекет басқару процесіне әсер етуіне жағдай жасайды.

Құқықтық нигилизм және оны еңсеру

Құқықтық мәдениетті қалыптастыру барысында құқықтық нигилизм мәселесі жиі кездеседі. Құқықтық нигилизм – бұл заңдарға және құқықтық нормаларға сенімсіздік, оларға құрмет көрсетпеу және құқықтық тәртіпке қарсы әрекеттер жасау дегенді білдіреді. Құқықтық нигилизмнің пайда болуының негізгі себебі – азаматтардың құқықтық білімінің төмендігі, заңдардың әділдігіне күмән келтіруі және құқық қорғау органдарына сенімсіздік. Бұл құбылыс қоғамдағы құқықтық мәдениеттің төмен деңгейін көрсетеді және әлеуметтік тұрақсыздыққа әкелуі мүмкін.

Құқықтық нигилизмді еңсеру үшін мемлекет пен қоғам бірлесе жұмыс істеуі керек. Ең алдымен, құқықтық сауаттылықты арттыруға ерекше мән беру қажет. Мектептерде, жоғары оқу орындарында құқықтық білім беру бағдарламаларын күшейту, құқықтық ағартушылық жұмыстарын жүргізу арқылы азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттыруға болады. Сонымен қатар, бұқаралық ақпарат құралдары да құқықтық мәдениетті насихаттауда маңызды рөл атқарады. Олардың заңдар мен құқықтық нормалар туралы ақпаратты халыққа жеткізуі азаматтардың құқықтық санасының қалыптасуына оң әсер етеді.

Құқықтық нигилизмді еңсерудің тағы бір маңызды жолы – құқық қорғау органдарының жұмысын жетілдіру. Құқық қорғау органдары азаматтардың құқықтарын қорғауда әділ, ашық және тиімді қызмет атқаруы тиіс. Оларға деген сенімділікті арттыру үшін олардың қызметі қоғам алдында есепті болуы қажет. Азаматтар құқық қорғау органдарының жұмысына сеніп, оларға өз мәселелерін шешуге жүгінген жағдайда құқықтық нигилизм азаяды.

Қазақстандағы құқықтық мәдениетті дамыту

Қазақстанда құқықтық мәдениетті дамыту мақсатында бірқатар шаралар жүзеге асырылуда. Елдің құқықтық жүйесін жетілдіру, заңнаманы дамыту, құқықтық сауаттылықты арттыру бағдарламалары құқықтық мәдениетті қалыптастыруға бағытталған. Қазақстан Республикасы Конституциясында азаматтардың құқықтары мен бостандықтары кепілдендірілген, ал мемлекет бұл құқықтарды қамтамасыз етуге міндетті. Сонымен қатар, Қазақстанда құқықтық мәдениетті нығайту үшін әртүрлі мемлекеттік бағдарламалар қабылданған. Мысалы, құқықтық сауаттылықты арттыру мақсатында үкіметтік емес ұйымдар, білім беру мекемелері және бұқаралық ақпарат құралдары бірлесіп жұмыс істеуде.

Қазақстанда құқықтық мәдениетті қалыптастыруда «Құқықтық мәдениет – 2030» бағдарламасы ерекше орын алады. Бұл бағдарлама халықтың құқықтық сауаттылығын арттыруға, құқықтық тәртіпті нығайтуға және заңға бағынуды арттыруға бағытталған. Бағдарлама аясында құқықтық ағартушылық жұмыстары жүргізіліп, азаматтардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша кеңестер беріледі. Сонымен қатар, құқықтық мәдениетті дамытуға бағытталған іс-шаралар мен форумдар өткізіледі.

Қазақстанда құқықтық мәдениетті қалыптастырудағы басты бағыттардың бірі – жастарды құқықтық сауаттылыққа тәрбиелеу. Бұл мақсатта мектептерде құқық негіздері пәні енгізілген, жоғары оқу орындарында құқықтану саласындағы білім беру бағдарламалары жетілдірілуде. Жастардың құқықтық білім деңгейін арттыру олардың болашақта құқықтық мәдениеті жоғары, заңға бағынатын азаматтар болып қалыптасуына ықпал етеді.

Қорытынды

Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру – бұл мемлекет пен қоғамның өзара тығыз ынтымақтастығы арқылы жүзеге асатын ұзақ процесс. Құқықтық мәдениеттің жоғары деңгейі қоғамдағы заңдылық пен тәртіпті қамтамасыз етеді, құқықтық нигилизмді азайтады және азаматтардың құқықтарын қорғауға мүмкіндік береді. Қазақстанда құқықтық мәдениетті қалыптастыру бойынша жүргізіліп жатқан шаралар халықтың құқықтық сауаттылығын арттыруға, құқықтық тәртіпті нығайтуға және құқықтық нигилизмді еңсеруге бағытталған. Құқықтық мәдениеті дамыған қоғамда заңның үстемдігі орнап, әрбір азаматтың құқығы мен бостандығы қорғалады.

Тілші: Журсынбай Аружан Сабырқызы