Шымкент. Әлеуметтік және экономикалық даму – бұл қоғамның өмір сүру деңгейін, әл-ауқатын жақсарту мен экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған көп қырлы үдеріс.

Әлеуметтік және экономикалық даму – бұл қоғамның өмір сүру деңгейін, әл-ауқатын жақсарту мен экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған көп қырлы үдеріс. Әлеуметтік даму мен экономикалық даму өзара тығыз байланысты және бір-бірін толықтырады. Әлеуметтік даму – қоғамдағы өмір сапасын арттыру, адамдардың білім, денсаулық, тұрғын үй, әлеуметтік қамсыздандыру сияқты негізгі қажеттіліктерін қанағаттандыру болса, экономикалық даму – ұлттық экономиканың өсіп, адамдардың материалдық жағдайының жақсаруына ықпал ететін факторлар жиынтығы.

Әлеуметтік және экономикалық дамудың аспектілері

Экономикалық дамудың негізгі мақсаты – халықтың тұрмыс жағдайын көтеру, жұмыссыздықты азайту, кірістердің теңсіздігін жою және инфрақұрылымдық жетілдіру арқылы елдің әл-ауқатын жақсарту. Бұл мақсаттарға қол жеткізу үшін ел экономикасында бірнеше маңызды факторлар болуы қажет. Олар: *инвестициялар, **инновациялар, **технологиялық жетістіктер, **құқықтық реформалар* және *қаржылық тұрақтылық*.

Сонымен қатар, әлеуметтік даму да экономикалық дамудың бір бөлігі ретінде қарастырылады. Әлеуметтік дамудың негізгі элементтері мыналар:
1. *Білім беру саласының дамуы* – жоғары білікті кадрлар даярлау және жалпы халықтың білім деңгейін көтеру арқылы қоғамның экономикалық белсенділігін арттыру.
2. *Денсаулық сақтау жүйесінің жетілдірілуі* – дені сау ұлт қана экономикалық дамуға үлес қоса алады, сондықтан денсаулық сақтау жүйесіне мемлекет тарапынан ерекше көңіл бөлінуі тиіс.
3. *Әлеуметтік әділеттілік пен теңдік* – қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті азайту, аз қамтылған топтарға қолдау көрсету арқылы жалпы қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз ету.
4. *Тұрғын үй жағдайларын жақсарту* – халықты қолжетімді баспанамен қамтамасыз ету елдегі әлеуметтік ахуалды жақсартуға тікелей әсер етеді.

Әлеуметтік және экономикалық дамудың өзара байланысы

Әлеуметтік және экономикалық даму бір-бірімен тығыз байланысты. Экономикалық өсім елдің жалпы ішкі өнімі (ЖІӨ) мен өндірістік қуатын арттыруға көмектеседі, ал бұл өз кезегінде халықтың әл-ауқатын жақсартады. Сонымен бірге, әлеуметтік салаға жұмсалатын шығындар да экономикалық дамуға тікелей әсер етеді. Мысалы, білім беру мен денсаулық сақтау салаларына салынған инвестициялар еңбек нарығында жоғары білікті мамандардың қалыптасуына және жұмыс күшінің сапасының артуына ықпал етеді.

*Білім беру* – экономикалық дамудың маңызды аспектілерінің бірі. Білімді, білікті мамандар экономикалық өсуге тікелей ықпал етеді, себебі олар жаңа технологияларды енгізіп, өндірістік процестерді жетілдіреді. Сондықтан, мемлекеттің білім беру жүйесіне жұмсайтын инвестициясы экономикалық дамудың ұзақ мерзімді кепілі болып табылады. Жоғары сапалы білім алған халық экономиканың түрлі салаларында тиімді қызмет етіп, өндірісті дамытуға, жаңа технологияларды енгізуге үлес қосады.

*Денсаулық сақтау* да экономикалық дамуға ықпал ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Денсаулығы мықты халық еңбек нарығында белсенді қызмет атқарып, елдің экономикалық дамуына өз үлесін қосады. Денсаулық сақтау жүйесінің әлсіздігі жұмыс күшінің өнімділігін төмендетіп, экономикалық өсімді баяулатуы мүмкін. Сондықтан, мемлекет денсаулық сақтау саласына инвестиция салып, халықтың денсаулығын жақсартуға бағытталған бағдарламаларды жүзеге асыруы қажет.

Тұрақты даму мақсаттары және Қазақстанның жағдайы

Тұрақты даму дегеніміз – қазіргі және болашақ ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыратын әлеуметтік, экономикалық және экологиялық дамудың үйлесімді үйлесімі. Қазақстан да БҰҰ-ның *Тұрақты даму мақсаттарын* (ТДМ) қолдайды және оларды жүзеге асыруға бағытталған ұлттық жоспарлар мен бағдарламаларды қабылдап отыр. Бұл мақсаттардың қатарында кедейлікті жою, білім беру мен денсаулық сақтау жүйелерін жақсарту, гендерлік теңдікті қамтамасыз ету, таза су мен санитарияға қолжетімділікті арттыру және энергияның жаңартылатын көздеріне көшу сияқты бағыттар бар.

Қазақстанның әлеуметтік және экономикалық дамуын қарастырғанда бірнеше маңызды аспектілерге назар аудару қажет. Соңғы жылдары елімізде әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуға, денсаулық сақтау мен білім беру салаларын жетілдіруге ерекше көңіл бөлініп келеді. Мемлекет тарапынан қабылданып жатқан бағдарламалар елдегі кедейлік деңгейін азайтуға және халықтың әл-ауқатын арттыруға бағытталған.

*Қазақстанның 2050 Стратегиясы* – еліміздің әлеуметтік және экономикалық дамуының басты бағыттарын айқындайтын маңызды құжат. Бұл стратегияның басты мақсаты – Қазақстанды әлемдегі дамыған 30 елдің қатарына қосу. Стратегияда экономикалық өсуді қамтамасыз ету, халықтың өмір сүру деңгейін жақсарту және инфрақұрылымды дамыту мәселелері көтерілген. Сонымен қатар, Қазақстанның әлеуметтік саясатының басты мақсаты – халықты әлеуметтік қорғау жүйесін жетілдіру және аз қамтылған азаматтарға қолдау көрсету болып табылады.

Экономикалық дамудың кедергілері мен сын-қатерлері

Экономикалық дамудың басты сын-қатерлерінің бірі – бұл *табиғи ресурстарға тәуелділік*. Қазақстан экономикасы көп жағдайда мұнай, газ және металлургия сияқты табиғи ресурстарды өндіруге және экспорттауға тәуелді. Бұл тәуелділік ел экономикасын әлемдік нарықтағы шикізат бағаларының ауытқуына осал етеді. Мысалы, мұнай бағасының құлдырауы экономикалық өсімді баяулатып, мемлекеттік бюджетке түсетін кірістерді азайтады. Сондықтан, Қазақстанның экономикалық даму стратегиясында экономика салаларын әртараптандыру, яғни экономиканы тек шикізатқа тәуелді етпей, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және қызмет көрсету секторларын дамыту басты мақсат болып табылады.

Экономикалық дамудың тағы бір маңызды кедергісі – *инфрақұрылымның дамымауы*. Елдегі көлік, коммуникация, энергетикалық инфрақұрылымның нашар дамуы аймақтардың экономикалық белсенділігін шектейді. Сондықтан, инфрақұрылымды жақсарту экономикалық дамудың басты бағыттарының бірі болуы тиіс. Бұл ретте, жол құрылысы, көлік-логистика орталықтарын дамыту және ауыл шаруашылығына қолдау көрсету маңызды рөл атқарады.

Қорытынды

Әлеуметтік және экономикалық даму – елдің тұрақты әрі қарқынды дамуына қол жеткізудің негізі. Әлеуметтік даму халықтың өмір сүру деңгейін жақсартуға бағытталған болса, экономикалық даму елдің экономикалық қуатын арттырады. Әлеуметтік және экономикалық даму бір-бірімен тығыз байланысты болғандықтан, мемлекет бұл екі бағытта да кешенді іс-шаралар жүргізуі тиіс. Қазақстан үшін тұрақты дамуға қол жеткізу жолында білім беру мен денсаулық сақтау жүйелерін жетілдіру, инфрақұрылымды дамыту және экономиканы әртараптандыру маңызды болып отыр. Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін мемлекет стратегиялық жоспарлар қабылдап, экономикалық және әлеуметтік реформаларды жүзеге асыруда. Тілші: Журсынбай Аружан Сабырқызы