Шымкент. Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру – қоғамның тұрақты дамуы мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қамтамасыз етудің маңызды аспектілерінің бірі.

Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру – қоғамның тұрақты дамуы мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қамтамасыз етудің маңызды аспектілерінің бірі. Құқықтық мәдениет – бұл азаматтардың құқықтық жүйе туралы түсініктері, заңдарға деген құрметі, құқықтарын білуі және оларды іске асыру дағдыларының жиынтығы. Құқықтық мәдениеті жоғары қоғамда заңға деген құрмет, азаматтардың өз құқықтары мен міндеттерін білуі, құқықтық нормаларды сақтау мәдениеті қалыптасады.

Құқықтық мәдениеттің маңызы

Құқықтық мәдениет қоғамдағы тәртіпті қамтамасыз етудің маңызды құралы болып табылады. Әрбір азамат заңды құрметтеп, құқықтарын қорғау жолдарын білсе, ол өз өмірінің сапасын жақсартып, қоғамның тұрақтылығына үлес қосады. Құқықтық мәдениет қоғамдағы әлеуметтік әділеттілікті, теңдікті және құқықтардың сақталуын қамтамасыз етеді. Бұл өз кезегінде қоғамдағы қақтығыстардың алдын алуға, қылмыстың деңгейін төмендетуге ықпал етеді.

Құқықтық мәдениет жоғары болған жағдайда, азаматтар заңды бұзбауға тырысып, өз құқықтары мен міндеттерін жақсы біледі. Бұл қоғамдағы құқықтық тәртіптің сақталуына, заң бұзушылықтың алдын алуға ықпал етеді. Сонымен қатар, құқықтық мәдениеттің қалыптасуы елдің экономикалық және саяси дамуына да оң әсер етеді. Құқықтық мәдениет дамыған елдерде бизнес пен инвестицияға деген сенім артып, мемлекеттік басқару жүйесі тиімді жұмыс істейді.

Құқықтық мәдениетті қалыптастыру жолдары

Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру ұзақ уақытты талап ететін процесс. Бұл процесте мемлекет, білім беру жүйесі, азаматтық қоғам институттары және әрбір азамат белсенді рөл атқаруы тиіс. Құқықтық мәдениетті қалыптастырудың бірнеше негізгі жолдары бар:

    1.    Білім беру жүйесі арқылы құқықтық мәдениетті дамыту. Құқықтық мәдениетті қалыптастыру ең алдымен мектеп пен жоғары оқу орындарында басталуы тиіс. Оқушыларға құқықтық білім беру, олардың құқықтарын, міндеттерін түсіндіру, заңдардың маңызын түсінуіне көмектесу құқықтық мәдениеттің негізін қалайды. Қазақстанда құқықтық білім беру мектеп бағдарламаларына енгізіліп, жоғары оқу орындарында заң ғылымдарына қатысты пәндер оқытылады. Бұл жастардың құқықтық сауаттылығын арттырып, олардың заңға құрметпен қарауына ықпал етеді.
    2.    Азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттыру. Халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру мақсатында түрлі семинарлар, дәрістер, ақпараттық науқандар өткізілуі қажет. Құқықтық сауаттылықты арттыру әрбір азаматқа өз құқықтарын қорғау, заңды бұзған жағдайда қандай шаралар қолдану керектігін түсінуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, азаматтар құқықтық ақпаратты қолжетімді түрде ала алуы керек. Бұл үшін интернет-ресурстар, арнайы құқықтық кеңес беру орталықтары жұмыс істеп, халыққа заңға қатысты кеңес беру қызметтерін ұсыну қажет.
    3.    Мемлекеттің құқықтық мәдениетті дамытудағы рөлі. Мемлекет құқықтық мәдениетті қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Заңдардың сапалы түрде әзірленіп, оларды іске асырудың тиімді тетіктерін қалыптастыру мемлекеттің басты міндеттерінің бірі. Заңдардың тұрақтылығы, олардың әділеттілігі мен ашықтығы азаматтардың құқықтық мәдениетін арттырады. Мемлекет құқықтық ақпаратты халыққа жеткізудің тиімді жүйесін құруы қажет. Бұл үшін түрлі ақпараттық құралдар, оның ішінде бұқаралық ақпарат құралдары арқылы халыққа құқықтық нормалар мен заңдарға қатысты түсіндіру жұмыстары жүргізілуі керек.
    4.    Азаматтық қоғамның рөлі. Құқықтық мәдениетті дамытуда азаматтық қоғам институттары да маңызды рөл атқарады. Үкіметтік емес ұйымдар, құқық қорғау ұйымдары, қоғамдық қозғалыстар халыққа құқықтық білім беруде, олардың құқықтарын қорғауда белсенді жұмыс атқара алады. Олар арқылы азаматтар өздерінің құқықтарын қорғау жолдарын біліп, заң бұзушылықтар болған жағдайда қайда жүгінуге болатынын түсінеді. Азаматтық қоғам институттары халық пен мемлекет арасындағы диалогты нығайтуға ықпал етеді.

Құқықтық мәдениетті арттырудың қазіргі проблемалары

Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру жолында бірқатар проблемалар бар. Ең басты мәселелердің бірі – халықтың құқықтық сауаттылығының төмендігі. Әсіресе ауылдық жерлерде, құқықтық ақпараттың қолжетімсіздігі, құқық қорғау органдарының халықпен жұмыс істеуінің тиімділігінің төмендігі құқықтық мәдениеттің қалыптасуына кері әсер етеді.

Тағы бір проблема – заңдардың күрделілігі мен түсініксіздігі. Көптеген азаматтар заңдарды толық түсінбей, құқықтарын білмегендіктен заң бұзушылықтарға тап болуы мүмкін. Заңдардың халыққа түсінікті тілде жеткізілмеуі олардың құқықтық мәдениетінің төмен болуына әкеледі. Сонымен қатар, құқық қорғау органдарының қызметіне халықтың сенімінің төмендігі де құқықтық мәдениеттің дамуына кері әсерін тигізеді.

Құқық қорғау жүйесінің ашықтығы мен әділдігі – құқықтық мәдениеттің маңызды аспектісі. Егер азаматтар құқық қорғау органдарының әділдігіне сенбесе, олардың құқықтық жүйеге деген сенімі жоғалып, заң бұзушылықтар жиі орын алады. Сондықтан құқық қорғау жүйесін реформалау, оның тиімділігін арттыру құқықтық мәдениетті нығайту үшін маңызды қадамдардың бірі.

Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру – қоғамның тұрақтылығы мен дамуының кепілі. Құқықтық мәдениеті жоғары қоғамда заңға құрметпен қарау, құқықтар мен міндеттерді білу, заңды сақтау мәдениеті қалыптасады. Бұл қоғамдағы қылмыс деңгейін төмендетуге, азаматтардың құқықтарының қорғалуына және жалпы қоғамның өркендеуіне ықпал етеді.

Құқықтық мәдениетті қалыптастыруда мемлекет, білім беру жүйесі, азаматтық қоғам институттары және әрбір азамат белсенді рөл атқаруы керек. Бұл бағытта құқықтық білім беру, құқықтық ақпаратты халыққа жеткізу, заңдардың әділдігі мен тұрақтылығын қамтамасыз ету маңызды. Тек құқықтық мәдениет дамыған қоғамда ғана тұрақтылық пен әділеттілік орнап, халықтың өмір сапасы жақсарады.

Тілші: Түймебай Аяжан Лениншілқызы