Түркістан облысы. Сыбайлас жемқорлықтың негізгі түрлері

 Сыбайлас жемқорлық – бұл мемлекеттік және қоғамдық қызметтегі адамдардың өздерінің қызметтік жағдайын жеке мүдделері үшін заңсыз пайдаланып, пара алу, қызмет бабын асыра пайдалану және басқа да теріс әрекеттер арқылы заңға қайшы әрекет етуі. Жемқорлық қоғамдағы әділдік принциптерін бұзып, экономикалық, саяси және әлеуметтік тұрақсыздыққа әкеледі. Бұл құбылыс тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл әлемде маңызды мәселе ретінде қарастырылады. Сыбайлас жемқорлық мемлекеттік бюджетке үлкен зиян келтіреді, себебі қаражаттың бір бөлігі пара беру және қызмет бабын пайдалану арқылы жеке адамдардың қолына өтеді.

Сыбайлас жемқорлықтың негізгі түрлері:
1.    Парақорлық: Пара алу және беру – сыбайлас жемқорлықтың ең көп таралған түрі. Қызмет бабын асыра пайдалану арқылы заңсыз артықшылықтар алу үшін белгілі бір ақша немесе басқа да құндылықтарды қабылдау.
Пара алу көптеген салаларда көрініс табады, мысалы, құқық қорғау органдарында, білім беру және денсаулық сақтау жүйелерінде, сот жүйесінде және мемлекеттік қызметтерде.
2.    Қызмет бабын асыра пайдалану: Мемлекеттік немесе қоғамдық лауазымды тұлғалар өз қызметтік міндеттерін жеке мүддесі үшін асыра пайдалануы. Бұл түрі көбінесе қызметтік жағдайды пайдаланып, заңсыз келісімдерге қол қою, мемлекеттік мүлікті немесе қаржыны ұрлау, тендерлерді заңсыз жеңіп алу арқылы көрінеді.
3.    Қызметкерлерді заңсыз көтермелеу: Сыбайлас жемқорлықтың бұл түрі мемлекеттік органдарда немесе жеке секторда қызметкерлерді таныс-тамыр арқылы, біліктілік талаптарын елемей, заңсыз жоғары лауазымдарға тағайындау.
4.    Мемлекеттік қаражатты ұрлау: Мемлекеттік немесе қоғамдық қаражатты заңсыз иемдену арқылы жеке немесе топтық пайда көру. Бұл бюджеттен бөлінген қаражаттың дұрыс пайдаланылмауы немесе жалған жобалар арқылы ұрлануы.
5.    Тендерлік жемқорлық: Мемлекеттік сатып алулар мен тендерлерді өткізу кезінде сыбайлас жемқорлық кеңінен таралған. Қызметтік жағдайды пайдаланып, мемлекеттік тендерлерді заңсыз түрде жеке немесе жақын адамдарға беру арқылы артықшылық көрсету. Сыбайлас жемқорлық шетелдік және отандық инвесторлардың елге деген сенімін азайтып, инвестиция ағынын тежейді. Бизнестегі заңсыздық пен парақорлық экономикалық өсуге кедергі келтіреді.

Қорытынды:
Сыбайлас жемқорлық – қоғамның дамуына елеулі кедергі келтіретін қауіпті құбылыс. Ол экономикалық тұрақсыздыққа, әділетсіздікке және әлеуметтік теңсіздікке әкеледі. Жемқорлықпен күрес мемлекет пен қоғам үшін басты міндет болуы тиіс. Бұл үшін құқықтық реформалар, мемлекеттік басқаруда ашықтықты қамтамасыз ету және халықты ақпараттандыру маңызды рөл атқарады. Тек осындай кешенді шаралар арқылы сыбайлас жемқорлықты азайтуға және қоғамдағы әділдік пен тұрақтылықты нығайтуға болады.

Тілші: Кенжебаева Гаухар Жақыпқызы