МАҚТААРАЛДА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ӨНДІРІСТІК КООПЕРАЦИЯ ОРТАЛЫҒЫН ҚҰРУ ЖҰМЫСЫ ЖАНДАНАДЫ

Түркістан облысындағы Мақтаарал ауданында «Орта Азия» халықаралық өндірістік кооперация орталығын (ХӨКО) құру жұмыстары жаңа серпін алды. Қазақстан мен Өзбекстан арасы экономикалық ынтымақтастықты күшейтуге бағытталған бұл бастама өңірдің ғана емес, екі ел арасындағы сауда-өндірістік байланыстардың нығаюына ықпал ететін стратегиялық шара ретінде әзірленуде.

Жуырда Мақтаарал ауданына арнайы сапармен келген ҚР Сауда және интеграция министрі Арман Шаққалиев пен ҚР Өзбекстандағы Елшісі Бейбіт Атамқұлов «Атамекен» кеден бекетінің маңында бірлескен жиын өткізді. Бұл кездесуге облыс әкімінің орынбасары Талғат Қозбеков те қатысты. Кездесу барысында ХӨКО-ны құруға бөлінген жер учаскесі, оған қажетті жол, су, газ, электр, байланыс желілері сияқты инфрақұрылым элементтері нақты қаралып, келешектегі жобалардың құрылыс мерзімі, жобалық-сметалық құжаттар мен кедендік тәртіптер талқыланды. Министрлік тарапынан инвесторларға өндірістік ғимараттардың, логистикалық хабтардың құрылысын жылдам бастауға және бірнеше ай көлемінде жобаларға нақты жауапкершілікті орындатуға тапсырма берілді.

Бұл бастама ел ауқымында алғаш рет қолға алынғанымен, өңір тарихында ұқсас жобалар бұрын да болған. Мысалы, 2022 жылы Солтүстік-Сібір жобасы аясында Қазақстанның шығысында Ресеймен бірлескен өңдеу орталығы ашылып, экспорттық әлеует күшейді. Сондай-ақ, Түркістан облысынан шыққан шување керамия зауыты – Өзбекстан кәсіпорындарымен әлгі бағытты насихаттаған тәжірибеде тұрған. Дегенмен нақты кеден маңындағы логистикалық-ақпараттық хаб, өндірістік кооперациялық орталық тұрғысындағы жаңа форматтағы жоба Қазақстанның оңтүстік өңірінде алғаш рет жүзеге асырылып отыр.

Жобаның басты мақсаты – екі ел арасындағы өндірістік тізбектерді біріктіру, өзара бірлескен кәсіпорындарды ашу арқылы экспортқа шығу және шекаралық аймақта экономикалық белсенділікті арттыру. Бұл өңірлерде қайталанбайтын өндірістер, технологиялық құрылымдар енгізуге мүмкіндік береді. Мысалы, мал шаруашылығы саласында дайын өнімді шетел-маркетіне бағыттайтын кешенді жүйе құру үшін жаңа логистикалық жол қажет. Сондықтан да инфрақұрылымдық мәселелерге ерекше назар аударылып, жоба аясында қойма, логистикалық хабтар, балғын өнім өңдеу зауыттары салынатын болады.

Министрлік пен инвесторлар арасындағы келіссөзде бірінші кезеңде производстволық ғимараттарға жобалық-сметалық жұмыстар жүргізіліп, кедендік жүйелер ПЭТ қақпағында орнатылуы тапсырылды. Бұдан бөлек, «Атамекен» кеденінде кедендік режим модерациясы, алдын ала декларация құжаттарын тұлғаға жүктеу, құндық, жеткізілімдік, сапа-сертификаттар мәселелері де талқыланды. Мұның бәрі ХӨКО-ның жұмыс істей бастауы үшін кедендік әкімшілендіру процесін оңтайландыруға бағытталған.

Осыдай нақты қадамдар таралып жатса да, бірқатар сыншылар жобаның жасанды түрде жылдамдатылуы мүмкін деп қауіптенуде. Дегенмен өткендегі тәжірибеге қарасақ, 2018–2019 жылдары Қазақстанда құрылған индустриалды-химиялық парктер еді ғана жоспарланды. Сол кезде орнатылған стандарт және кеден әкімшілігінің талаптарына сәйкес бірнеше аптаның орнына айлар бойы рәсімдер созылды. Ал бүгінгі жобада шекаралық тәжірибеге негізделген «ботылдық» режим енгізумен, мобильді кедендік бақылау қызметтерімен қамтамасыз ету қарастырылған.

Жаңа орталық Мақтаарал ауданындағы жергілікті кәсіпкерлерге де жаңа мүмкіндіктер береді. Кейінгі жылдарда ауыл-қара шаңырақтарда шығарылатын өнімдер жердің, су шектеулігіне, өндірістік іргелі жоспарлардың болмауына байланысты экспорттық нарыққа шыға алмай келді. Ал бұл жоба өндірісті және инфрақұрылымды дамыту арқылы жұмыс орындарын көбейтеді, аймақ жастарының жергілікті жерде кәсіби бейімделуіне жағдай жасайды.

Салыстыру үшін айта кетейік, өткен жылдардағы өңірлік техникалық-кәсіпкерлік форумдардың орталықтағы нәтижесі үнемі орынсыз болды. Мысалы, 2021 жылы өткізілген «Түркістан индустриалдық форумы» салтанатты түрде өтті, алайда нақты инвестициялық жобалардың саны аз болды. Бұл жолы министр іс-қимылға белсенді қатысып, әуелі жүйе тәжірибесін «коопарациялық орталыққа» бағыттады. Және соның нәтижесінде жобаға инвесторлардың қатысуы күшейіп жүр.

Осылайша, Мақтааралдағы ХӨКО жобасы Қазақстанның шекаралық-индустриалды даму стратегиясы аясында жүзеге асып жатса да, «Автоматты экономикалық аймақ» форматын жасау, логистика мен кедендік әкімшілендіруді инновациялық шешімдермен қамтамасыз ету бүгінгі талапқа сай. Бұл жоба өңірдің ғана емес, ұлттық экономикадағы экспорттық бағыттағы ауыл ұлттық секторының кешенді жаңаруына септеседі.

Қорыта айтқанда, «Орта Азия» ХӨКО жобасы ТМД-дағы жаңа деңгейдегі өндірістік-инфрақұрылымдық құрылымға айналмақ. Бұл еліміз үшін де, өңір үшін де стратегиялық маңызы бар бастама. Өткен жылғы даму сапасынан айырмашылығы – бұл жолғы жоба елдің экспорттық әлеуетін арттыру мен шекаралық экономикалық белсенділікті күшейтуге нақты жол ашады. 2025 жылдан бастап басталатын құрылыс пен инвестициялық қолдау аймақ экономикасына тұрақты серпін береді.