Шымкент. Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру – азаматтардың құқықтары мен міндеттерін терең түсінуге, заңды құрметтеуге және құқықтық нормаларды сақтау мәдениетін дамытуға бағытталған процесс.

Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру – азаматтардың құқықтары мен міндеттерін терең түсінуге, заңды құрметтеуге және құқықтық нормаларды сақтау мәдениетін дамытуға бағытталған процесс. Бұл мемлекет пен қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз ететін маңызды факторлардың бірі. Құқықтық мәдениет әрбір адамның заңға деген көзқарасын, құқықтық сауаттылығын арттыруды, сонымен қатар заңды сақтау мен құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуде белсенді рөл атқаруды қамтиды.

Құқықтық мәдениеттің маңызы

Құқықтық мәдениет – қоғамда заңдардың үстемдігін, құқықтардың сақталуын қамтамасыз ететін және құқықтық тәртіпті нығайтатын құндылықтардың жиынтығы. Ол адамның өз құқықтары мен міндеттерін білуін, заңға бағыну жауапкершілігін, азаматтық белсенділікті қалыптастыруға ықпал етеді. Егер қоғамның әрбір мүшесі өз құқықтарын түсініп, заңды сақтайтын болса, бұл әлеуметтік әділеттілік пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз етеді.

Қазақстан қоғамында құқықтық мәдениетті қалыптастыру – құқықтық мемлекет құрудың негізі. Құқықтық мемлекетте заңның үстемдігі мен азаматтардың құқықтарының қорғалуы басты орынға қойылады. Демек, құқықтық мәдениеттің дамуы азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттырып, олардың заңға деген құрметін күшейтеді. Құқықтық мәдениет әрбір азаматтың құқықтары мен міндеттерін түсінуін қамтамасыз етіп қана қоймай, құқықтық жүйенің дұрыс жұмыс істеуіне де ықпал етеді.

Құқықтық мәдениетті қалыптастырудың негізгі аспектілері

    1.    Құқықтық білім беру және құқықтық сауаттылық: Құқықтық мәдениетті қалыптастыру ең алдымен құқықтық білім берумен тығыз байланысты. Құқықтық білім – азаматтардың құқықтық нормалар туралы ақпарат алуын, өз құқықтары мен міндеттерін түсінуді қамтамасыз етеді. Білім беру жүйесінде құқықтық тәрбие мен құқықтық сауаттылықты дамыту маңызды. Бұл мектептер мен жоғары оқу орындарында құқықтық пәндерді енгізу, құқық қорғау органдарының жұмысын түсіндіретін ақпараттық бағдарламалар жүргізу арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.
    2.    Заңға құрмет көрсету: Құқықтық мәдениеттің маңызды аспектілерінің бірі – заңға құрмет көрсету. Әрбір азамат заңды құрметтеп, оны сақтауға міндетті. Заңды құрметтеу тек қана құқық бұзбау ғана емес, сонымен қатар, басқалардың құқықтарын сыйлауды да қамтиды. Егер қоғамда заңға құрмет жоғары болса, бұл құқықтық тәртіпті сақтауға ықпал етеді.
    3.    Құқықтық жауапкершілік: Құқықтық мәдениеттің негізгі бөліктерінің бірі – жауапкершілік. Әрбір азамат өзінің құқықтық әрекеттері үшін жауапты екенін түсінуі қажет. Бұл тек құқық бұзушылықтардан аулақ болуды ғана емес, сонымен қатар қоғамның мүддесіне қарсы келетін заңсыз әрекеттерге қарсы тұруды да білдіреді. Азаматтық қоғамда әр адам құқықтары мен міндеттерін біліп, оларды орындауға тырысуы тиіс.
    4.    Құқықтық тәртіпті нығайту: Құқықтық мәдениетті қалыптастыру құқықтық тәртіпті нығайтуға тікелей әсер етеді. Құқықтық тәртіп – заңның үстемдігін қамтамасыз ететін, қоғамдағы құқық бұзушылықтардың алдын алатын жүйе. Азаматтар құқықтық тәртіпті сақтау арқылы заң бұзушылықтардың алдын алады, ал мемлекет құқық бұзушылықтарды қадағалап, заңды бұзғандарға тиісті шара қолданады. Құқықтық тәртіптің тұрақтылығы – мемлекеттің қауіпсіздігін, азаматтардың құқығының қорғалуын және әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етеді.
    5.    Азаматтық белсенділік: Құқықтық мәдениет азаматтардың азаматтық белсенділігін арттыруға ықпал етеді. Құқықтық сауатты азаматтар мемлекет пен қоғамның дамуына белсенді қатысады. Азаматтық белсенділік – бұл құқықтық қоғамның негізгі құндылықтарының бірі. Азаматтар өз құқықтарын қорғап қана қоймай, қоғамның басқа мүшелерінің құқықтарын қорғауға, әділетсіздікке қарсы тұруға, заң бұзушылықтарға наразылық білдіруге дайын болуы керек.

Құқықтық мәдениетті қалыптастырудағы мәселелер

Қазақстанда құқықтық мәдениетті дамыту жолында бірқатар қиындықтар бар. Әсіресе, ауылдық және шалғай аймақтарда құқықтық сауаттылықтың төмендігі байқалады. Бұл аймақтарда азаматтар өз құқықтары мен міндеттерін толық білмейді, соның салдарынан заң бұзушылықтар көп орын алады. Құқықтық білім беру жүйесі барлық аймақтарда бірдей деңгейде дамымаған, сондықтан ақпараттық теңсіздік туындайды.

Сонымен қатар, кейбір жағдайларда азаматтар құқық қорғау органдарына сенімсіздік танытады. Егер азаматтар құқық қорғау органдарына сенбесе, заңды қорғау және құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету процесі қиындай түседі. Бұл жағдайда құқық қорғау органдарының ашықтығы мен тиімділігі өте маңызды.

Құқықтық мәдениетті қалыптастыру бойынша ұсыныстар

    1.    Құқықтық білім беруді жетілдіру: Қазақстанда құқықтық білім беру жүйесін жетілдіру қажет. Мектептер мен жоғары оқу орындарында құқықтық пәндерді оқытуды арттыру, сондай-ақ ересектер арасында құқықтық сауаттылықты көтеру мақсатында арнайы бағдарламалар енгізу маңызды. Мысалы, ақпараттық науқандар, тренингтер мен семинарлар арқылы халықты құқықтық біліммен қамтамасыз етуге болады.
    2.    Медиа арқылы құқықтық насихат: Бұқаралық ақпарат құралдары құқықтық мәдениетті қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. Теледидар, радио, интернет және әлеуметтік желілер арқылы құқықтық мәселелер туралы ақпаратты тарату, құқықтық сауаттылықты арттыратын бағдарламалар мен мазмұндарды шығару – халық арасында құқықтық мәдениетті насихаттаудың тиімді жолдарының бірі.
    3.    Азаматтық қоғамды дамыту: Құқықтық мәдениетті қалыптастыру үшін азаматтық қоғамның рөлі зор. Үкіметтік емес ұйымдар, құқық қорғау ұйымдары мен еріктілер қоғамда құқықтық сауаттылықты арттыруға белсене қатысуы керек. Азаматтық қоғам құқық бұзушылықтардың алдын алу, құқықтық нормаларды насихаттау және халық арасында құқықтық білім беруді дамыту салаларында маңызды рөл атқара алады.
    4.    Құқық қорғау органдарының сенімділігін арттыру: Халықтың құқық қорғау органдарына деген сенімін арттыру үшін ашықтық пен әділдікті қамтамасыз ету қажет. Құқық қорғау органдарының қызметкерлері азаматтардың құқықтарын қорғау барысында заңды және адамгершілік құндылықтарды басшылыққа алуы тиіс. Сонымен қатар, құқық қорғау органдары халықпен тығыз байланыс орнатып, олардың мәселелерін шешуге белсенді қатысуы қажет.
    5.    Құқықтық тәртіпті нығайту үшін жазалау мен алдын алу шараларын үйлестіру: Құқықтық тәртіпті сақтау үшін тек жазалау шаралары ғана емес, сонымен қатар құқық бұзушылықтардың алдын алу шаралары да маңызды. Қоғамда құқықтық нормаларды бұзған азаматтарға қатысты әділетті жазалау шаралары қолданылуы керек, бірақ бұл тек жазалаумен шектелмей, құқық бұзушылықтардың алдын алу жұмыстарын күшейту қажет.

Халықтың құқықтық мәдениетін қалыптастыру – бұл ұзақ мерзімді және маңызды процесс. Құқықтық мәдениетті дамыту арқылы қоғамда заңның үстемдігін қамтамасыз етуге, құқық бұзушылықтардың алдын алуға және азаматтардың құқықтарын қорғауға болады. Қазақстанда құқықтық мәдениетті қалыптастыру үшін құқықтық білім беру жүйесін жетілдіру, азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттыру, құқық қорғау органдарының сенімділігін күшейту және азаматтық белсенділікті дамыту қажет.

Құқықтық мәдениеттің дамуы елдің саяси және әлеуметтік тұрақтылығына, азаматтардың құқықтарының сақталуына және қоғамдағы әділеттілікке ықпал етеді. Құқықтық мәдениет әрбір азаматтың құқықтары мен міндеттерін түсінуін, заңды құрметтеуін және қоғамның дамуындағы белсенділігін қамтамасыз етеді.

Тілші: Түймебай Аяжан Лениншілқызы