Түркістан облысы. Қазақстандағы пара алу мәселесі

Қазақстандағы пара алу мәселесі сыбайлас жемқорлықтың кең тараған түрі ретінде елдің экономикалық, әлеуметтік және саяси дамуына кері әсерін тигізеді. Пара алу мемлекеттік қызмет көрсетуден бастап, құқық қорғау органдарында, білім беру мен денсаулық сақтау саласында жиі кездесетін құбылыс болып табылады. Бұл мәселе қоғамның әл-ауқатын нашарлатып, азаматтардың мемлекеттік институттарға деген сенімін төмендетеді.

Пара алудың негізгі салалары мен түрлері
1.    Мемлекеттік қызмет көрсету: Азаматтар мемлекеттік қызмет алу үшін (мысалы, құжаттарды ресімдеу, жер телімдерін бөлу, лицензиялар беру) пара беруге мәжбүр болуы мүмкін. Бұл мемлекеттік қызметтердің қолжетімділігін төмендетіп, олардың сапасын нашарлатады.
2.    Құқық қорғау органдары: Парақорлық полиция, сот жүйесі және басқа да құқық қорғау органдарында әділдік пен заңдылықтың бұзылуына әкеледі. Бұл жағдай заңды бұзған адамдардың жазасыз қалуына мүмкіндік береді және әділ сот төрелігінің бұзылуына себеп болады.
3.    Білім беру жүйесі: Жоғары оқу орындарында пара беру арқылы емтихан тапсыру, диплом алу немесе оқуға түсу тәжірибесі қоғамда білім сапасының төмендеуіне әкеледі. Бұл жастардың біліміне, кәсіби қабілеттеріне кері әсерін тигізеді және білім беру жүйесіне деген сенімсіздік тудырады.
4.    Денсаулық сақтау жүйесі: Пара алу денсаулық сақтау саласында да көрініс табады, мұнда науқастар сапалы медициналық көмек алу үшін дәрігерлерге немесе басқа медицина қызметкерлеріне пара беруге мәжбүр болуы мүмкін. Бұл адамдардың денсаулық сақтау жүйесіне деген сенімін төмендетіп, қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті күшейтеді.

Пара алудың себептері
1.    Төмен жалақы мен өмір сүру деңгейі: Мемлекеттік қызметшілердің төмен жалақысы кейбір қызметкерлерді қосымша табыс көздерін іздеуге итермелейді. Жалақының жеткіліксіз болуы кейбіреулердің пара алуына себеп болуы мүмкін.
2.    Бақылау мен жазалаудың әлсіздігі: Парақорлықты қадағалаудың және жазалаудың жеткіліксіздігі жемқорлық әрекеттердің кең таралуына ықпал етеді. Жемқорлық үшін жазаның жеңіл немесе әділетсіз болуы пара алу мен беруге жол ашады.
3.    Құқықтық және басқару жүйесінің кемшіліктері: Жүйедегі кемшіліктер, әсіресе бюрократияның көптігі мен мемлекеттік қызметтерді көрсетудегі күрделілік, азаматтарды пара беруге мәжбүр етеді.
4.    Мәдени және әлеуметтік факторлар: Кейбір қоғамдарда пара беру қалыпты тәжірибе ретінде қабылданады. Бұл мәдени нормалар сыбайлас жемқорлықтың тамырын тереңдете түседі.

Пара алудың қоғамға тигізетін салдары
1.    Экономикалық шығындар: Парақорлық мемлекеттік қаржының тиімсіз пайдаланылуына әкеледі, бұл инфрақұрылымның, білім берудің және денсаулық сақтаудың дамуын тежейді. Жемқорлық салдарынан елдің экономикалық өсу қарқыны төмендейді.
2.    Әлеуметтік теңсіздік: Пара алу әлеуметтік теңсіздікті күшейтеді, себебі бай адамдар ғана қажетті қызметтерге қол жеткізе алады, ал кедейлердің мүмкіндіктері шектеледі. Бұл қоғамдағы әділетсіздікті арттырады.
3.    Құқықтық жүйеге сенімнің төмендеуі: Азаматтар сот және құқық қорғау жүйесіне сенімін жоғалтады, өйткені заңдар әділ қолданылмайды. Бұл қоғамда құқықтық нигилизмнің өсуіне әкеледі.
4.    Мемлекеттік беделдің құлдырауы: Жемқорлық мемлекеттік институттардың беделін түсіреді, халықтың мемлекетке деген сенімін әлсіретеді және халықаралық аренада елдің имиджін төмендетеді.

Қорытынды:
Қазақстанда пара алу мәселесі қоғамның дамуына кедергі келтіретін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Бұл мәселені шешу үшін кешенді шаралар қажет, оның ішінде құқықтық жүйені жетілдіру, мемлекеттік басқаруда ашықтықты қамтамасыз ету және халықтың құқықтық мәдениетін арттыру. Азаматтар мен мемлекеттің бірлескен күш-жігері ғана жемқорлықты жоюға және қоғамдағы әділдік пен теңдікті қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Тілші: Кенжебаева Гаухар Жақыпқызы