Түркістан облысы. Халықтың сыбайлас жемқорлықтағы рөлі

Сыбайлас жемқорлық тек мемлекеттік қызметкерлер мен лауазымды тұлғалармен ғана емес, халықтың белгілі бір бөлігімен де байланысты. Қоғамның қатысуы сыбайлас жемқорлықты нығайтады немесе керісінше, оны жоюға ықпал етеді. Халықтың сыбайлас жемқорлыққа қатысуының және онымен күресудегі рөлінің бірнеше аспектісі бар.

Кейбір қоғамдарда жемқорлық қалыпты немесе “жұмысты тезірек бітіру” жолы ретінде қабылданады. Мұндай мәдениетте пара беру күнделікті өмірдің бір бөлігі болып саналады. Егер халық заңдар әділ емес немесе тиімсіз деп есептесе, олар заңды айналып өтуге тырысады. Бұл пара беруге немесе таныстық арқылы мәселе шешуге деген ниетті күшейтеді. Елдерде немесе аймақтарда пара беру ұзақ уақыттан бері қалыптасқан дәстүрге айналған. Мысалы, медициналық қызметкерлерге, мұғалімдерге, полиция қызметкерлеріне “ризашылық” ретінде сыйлық беру әдеті қоғамда қалыптасқан. Кейбір адамдар заңды білмегендіктен немесе өз құқықтарын түсінбегендіктен сыбайлас жемқорлыққа қатысуға мәжбүр болады. Олар пара беруді мәселенің жалғыз шешімі ретінде қарастырады.

Халықтың сыбайлас жемқорлықтағы рөлі:
Пассивті рөл: Қоғамның көп бөлігі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске тікелей қатыспайды немесе онымен бетпе-бет келгенде үнсіз қалады. Олар парақорлықты немесе заңсыз әрекеттерді байқаса да, ешқандай шара қолданбайды немесе мемлекеттік органдарға хабарламайды. Бұл сыбайлас жемқорлықтың одан әрі таралуына ықпал етеді.
Активті рөл: Кейбір азаматтар сыбайлас жемқорлыққа қатысады, пара береді немесе сыбайлас жемқорлық схемаларын құрайды. Мысалы, олар жол қозғалысы ережелерін бұзғанда айыппұл төлемеу үшін пара береді немесе бизнес жүргізу үшін заңды айналып өтеді.
Қоғамның саналы және белсенді бөлігі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте маңызды рөл атқарады. Олар құқық қорғау органдарына заң бұзушылықтар туралы хабарлайды, қоғамдық бақылауды күшейтеді және антикоррупциялық бастамаларды қолдайды.
Халық сыбайлас жемқорлық туралы фактілерді құқық қорғау органдарына, антикоррупциялық агенттіктерге немесе БАҚ-қа хабарлай алады. Мысалы, Қазақстанда “1424” жедел желісі арқылы сыбайлас жемқорлық фактілері туралы ақпарат беру мүмкіндігі бар.
Қазақстанда, сондай-ақ басқа да елдерде “ашықтық” және “жариялылық” саясатын енгізу сыбайлас жемқорлықты азайтуға бағытталған қадам болып табылады. Мемлекеттік қызмет көрсету және шешім қабылдау процестерін цифрландыру сыбайлас жемқорлыққа мүмкіндік бермейді, себебі адамның араласуын азайтады.
Халықтың санасы өзгеріп, жемқорлықты қабылдамауға бағытталған білім беру және тәрбиелік жұмыстар күшейген кезде, сыбайлас жемқорлық деңгейі төмендейді.

  Халық сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте маңызды рөл атқарады. Қоғам жемқорлықты қабылдап, оған төзім білдірсе, сыбайлас жемқорлық одан әрі күшейеді. Ал егер халық заңсыз әрекеттерге төзбеушілік танытып, заңды және этикалық нормаларды сақтаса, сыбайлас жемқорлық деңгейі төмендейді. Жемқорлықпен күреске тек мемлекеттік органдар ғана емес, сондай-ақ әрбір азамат өз үлесін қосуы қажет. Халықтың белсенділігі мен құқықтық сауаттылығы сыбайлас жемқорлықты жоюдың маңызды факторы болып табылады.

Тілші: Кенжебаева Гаухар Жақыпқызы