Түркістан қаласының мәдениеті мен өнері

Түркістан қаласының мәдениеті мен өнері: Өткеннен бүгінге дейінгі жол

Түркістан – қазақ халқының мәдени және рухани мұрасының шоғырланған жері. Бұл қала көптеген ғасырлар бойы түркі әлемінің мәдени орталығы болды. Түркістанның мәдениеті мен өнері өзінің терең тарихымен және бай дәстүрлерімен ерекшеленеді. Қалада қолөнер мен бейнелеу өнерінің түрлері, музыкалық өнер мен әдебиет дамыған, әрі Түркістанның тарихы мәдениеттің барлық саласында көрініс тапқан.

Түркістанның мәдени мұрасы

Түркістанның мәдениеті ғасырлар бойы түрлі ұлттар мен халықтардың ықпалымен қалыптасты. Бұл қаладағы архитектуралық ескерткіштер, кесенелер, сарайлар мен мешіттер оның бай тарихын көрсетеді. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – бұл тек діни ғимарат қана емес, мәдени мұраның жарқын мысалы. Кесене салынды, оның сәулетшілері мен құрылысшылары түркілік мәдениеттің ұлы дәстүрлерін сақтап, оны жаңа дәуірдің рухани мәдениетіне бейімдеді.

Сонымен қатар, Түркістанда XVIII ғасырда қазақ хандығының мәдени өмірінде маңызды орын алған бірқатар ғылыми және өнер орталықтары қалыптасты. Қаладағы түрлі мәдени шаралар, ғұламалардың шығармалары мен салт-дәстүрлер осы аймақтың мәдениетінің өркендеуіне ықпал етті.

Қолөнер мен дәстүрлі өнер

Түркістан қаласы қолөнер мен халық өнерінің дамуында ерекше орын алады. Қаладағы дәстүрлі қолөнер шеберлері тек Қазақстанда ғана емес, Орта Азия елдерінде де танымал болды. Түркістандағы ұсталар, зергерлер, тоқымашылар мен кестешілер өзінің туындыларымен әлемге танымал. Әсіресе, Түркістанда әртүрлі сәндік-қолданбалы өнердің көптеген түрлері дамыған: кілем тоқу, тері өңдеу, күмістен жасалған бұйымдар, ағаштан және таспен жасалған өнер туындылары.

Қаладағы осы өнер түрлері бүгінгі күнге дейін сақталып келеді. Мәселен, Түркістанда қолөнершілердің арнайы көрмелері мен жәрмеңкелері өтеді, мұнда шеберлер өздерінің туындыларын көрсетіп, халыққа дәстүрлі қолөнердің қыр-сырын таныстырады.

Музыкалық өнер және фольклор

Түркістанның музыкалық мәдениеті, әсіресе қазақтың дәстүрлі музыкасына ерекше ықпал етті. Қалада ұлы жыраулар мен күйшілердің шығармалары сақталған. Түркістан – көптеген халық әндерінің, күйлерінің, аңыздар мен эпослардың орталығы болып саналады. Қалада музыкалық өнер дамыған әрі оған қолдау көрсетілген.

Түркістанда дәстүрлі музыка мен музыкалық аспаптар, соның ішінде қобыз, домбыра, жетіген, дафф, дауылпаз сияқты қазақтың музыкалық құралдары ерекше орын алады. Қаланың бай музыкалық мұрасы қазақтың фольклорын зерттейтін ғалымдардың назарында болып, жергілікті мәдениеттегі маңызды орнына айналды.

Әдебиет пен жазба мәдениет

Түркістанның әдебиеті тек ұлттық деңгейде ғана емес, бүкіл түркі әлемінде үлкен маңызға ие болды. Қалада көптеген танымал ақындар мен жазушылар дүниеге келді. Қожа Ахмет Ясауи мен оның шәкірттері қазақ әдебиетінің дамуына үлес қосып, жазба мәдениеттің іргетасын қалады. Ясауидің «Диуани хикметі» әлі күнге дейін әдебиет пен философияның аса маңызды шығармасы болып табылады.

Сондай-ақ, Түркістанның мұрагерлері қазақ жазба әдебиетінің алғашқы кезеңдерінде маңызды рөл атқарды. Түркістанның мәдени өмірінде ақындар айтысы мен ауыз әдебиетінің дамуы үлкен орын алды. Қаладағы кітапханалар мен оқу орындары әдебиет пен білімнің қайнар көзіне айналды.

Түркістан қаласы – тек тарих пен мәдениеттің орталығы ғана емес, сонымен қатар өнер мен шығармашылықтың дамуына зор ықпал еткен қала. Бұл жердің мәдениеті мен өнері өз дәстүрін сақтап, бүгінгі күнде де маңызды болып қала береді. Түркістанның қолөнері, музыкалық өнері мен әдебиеті ұлттық және әлемдік деңгейде жоғары бағаланып, қаладағы мәдени шаралар мен көрмелер оны тек Қазақстанның ғана емес, түркі әлемінің мәдени астанасына айналдырады.  
 
Тілші: Түймебай Аяжан