Қоғамдағы аддиктивті мінез-құлықтың алдын алу: лудомания мен наркотикалық тәуелділікке қарсы күрес

Қазіргі заманда қоғам алдында тұрған ең үлкен әлеуметтік-психологиялық проблемалардың бірі – құмар ойынға тәуелділік (лудомания) пен нашақорлық. Бұл құбылыстарды ғылымда аддиктивті мінез-құлық деп атайды. Аддикция – адамның белгілі бір әрекетке, затқа немесе күйге шамадан тыс беріліп, одан психологиялық және физиологиялық тұрғыда тәуелді болып қалуы. Мұндай жағдай тек жеке тұлғаның ғана емес, бүкіл қоғамның дамуына, тұрақтылығына елеулі қауіп төндіреді.
Лудомания мен наркотикалық тәуелділік сырт көзге әртүрлі болып көрінгенімен, екеуінің түпкі табиғаты ұқсас. Екеуі де адамның мидағы «сыйлық алу» жүйесін жасанды түрде қоздырады. Құмар ойын барысында ұтылу немесе жеңіс эмоциясы, есірткі қолданғанда эйфория сезімі адамды уақытша қанағаттандырғанымен, кейін ол тәуелділікке әкеліп соғады.
Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, мұндай тәуелділіктерге бейім адамдардың көпшілігінде өзін-өзі бақылау дағдылары әлсіз, стресс пен қиындықтарды жеңудің дұрыс әдістері қалыптаспаған. Сондықтан профилактикалық жұмыстар ең алдымен психологиялық тұрақтылықты дамытуға бағытталуы тиіс.
Кез келген тәуелділікпен күресте ең тиімді әдіс – алдын алу. Әсіресе жастар арасында алғашқы профилактика дұрыс ұйымдастырылса, тәуелділікке түсу қаупі әлдеқайда төмендейді.
Алғашқы профилактиканың негізгі мақсаттары:

• Жастардың өмірге деген қызығушылығын арттыру;
• Стрессті жеңудің тиімді жолдарын үйрету;
• Дұрыс құндылықтарды қалыптастыру;
• Әлеуметтік қолдау жүйесін нығайту.

Психологияда белгілі бір жағымсыз әрекетке тыйым салу жеткіліксіз, оның орнына альтернативті пайдалы іс-әрекет ұсыну қажет.

1. Білім беру
   • Тәуелділіктің зияны туралы ғылыми негізделген ақпарат тарату.
2. 
   
   • Мектеп, колледж, жоғары оқу орындарында дәрістер, семинарлар ұйымдастыру.
3. 
   
   • Интернет пен әлеуметтік желілерде сапалы бейнероликтер мен мақалалар жариялау.

Білімді адам қауіпті әрекеттің салдарын дұрыс бағалай алады.

1. Дағды қалыптастыру

• Стрессті жеңудің психологиялық әдістерін (релаксация, медитация, спорт) үйрету.

• Бос уақытты тиімді пайдалану жолдарын көрсету: спорт, өнер, ғылымға қызығушылық.

• «Жоқ» деп айта білу дағдыларын дамыту.

Тәуелділік көбінесе адамның ішкі әлсіздігінен, қысымға төтеп бере алмауынан басталады.

1. Құндылықтарды дамыту

• Отбасындағы жылы қарым-қатынасты нығайту.

• Жеке жауапкершілікті қалыптастыру.

• Өмірдің мәнін еңбек пен ізденістен табуды насихаттау.

Жастарға «сәттік ұтыс» немесе «бір сәттік ләззат» емес, ұзақ мерзімді жетістіктің құндылығын түсіндіру маңызды.

1. Әлеуметтік қолдау

• Жастарды мәдени, спорттық, шығармашылық іс-шараларға тарту.

• Қоғамдық ұйымдардың, волонтерлік қозғалыстардың жұмысына қатыстыру.

• Әлеуметтік жобалар арқылы бос уақытты пайдалы істерге бағыттау.

Қоғамдық белсенділік адамның өзін қажет сезінуіне, өмірлік мақсатының қалыптасуына ықпал етеді.
Тәуелділікке қарсы ең басты қорғаныс – жеке жауапкершілік. Әр адам өз өміріне өзі қожайын екенін түсінуі қажет. «Менің шешімім – менің болашағым» қағидасын ерте жастан сіңіру тәуелділіктен қорғанудың ең сенімді жолы.
Қоғамдағы әрбір азаматтың дұрыс таңдауы – жалпыұлттық деңгейде қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. Егер әркім өзінен бастаса, қоғамда тәуелділікке қарсы «иммунитет» қалыптасады.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы тәуелділікті созылмалы ауру ретінде қарастырады. Сондықтан оған жеңіл-желпі әдет деп қарау қателік. Әсіресе, нашақорлық ағзаға қайтымсыз зиян келтіріп, адамның өмірін қысқартады. Ал құмар ойынға тәуелділік отбасының күйреуіне, қарызға батуға, қылмыстық әрекеттерге апарады.
Осы тұрғыдан алғанда, алдын алу жұмыстары ең сенімді әрі арзан жол болып табылады. Емдеуден гөрі алдын алу оңай және нәтижелі.
Біздің команда бірнеше жылдан бері профилактикалық дәрістер ұйымдастырып келеді. Мектептерде, колледждерде, жоғары оқу орындарында жастармен кездесулер өткізіп, ғылыми негізделген ақпарат ұсынамыз. Сонымен қатар психологиялық тренингтер, ойын түріндегі жаттығулар арқылы жастардың қызығушылығын арттырып, оларды ашық әңгімеге тартамыз.
Тәжірибе көрсеткендей, жастар тек қатаң тыйымдардан емес, дұрыс түсіндіруден көбірек әсер алады. Әсіресе, нақты мысалдар, шынайы өмірлік оқиғалар олардың санасында терең із қалдырады.
Лудомания мен наркотикалық тәуелділік – бүгінгі қоғамның басты қауіптерінің бірі. Бұл мәселелерді шешудің ең дұрыс жолы – алдын алу. Ол үшін білім беру, пайдалы дағды қалыптастыру, құндылықтарды дамыту және әлеуметтік қолдауды күшейту қажет.
Әрбір адам тәуелділікке қарсы күресте өзінен бастауы тиіс. Тек сонда ғана біз мықты иммунитеті бар, дені сау, салауатты қоғам құра аламыз.