Мамандар балалар мен жасөспірімдер арасындағы кибербуллингтің алдын алуды күшейтуде

Мамандар балалар мен жасөспірімдер арасындағы кибербуллингтің алдын алуды күшейтуде

Соңғы жылдары интернеттегі жүйелі психологиялық қысым мен қорлаудың — кибербуллингтің — мәселесі күннен-күнге өзекті болуда. Қазақстанда білім беру, психология және құқық бұзушылықтардың алдын алу саласының мамандары балалар мен жасөспірімдер арасында осы құбылысты алдын алу жұмыстарын күшейтуде. Олар қоғамды ақпараттандыру арқылы балаларға қауіпсіз цифрлық орта құруға бағытталған іс-шараларды ұйымдастырады.

Кибербуллинг ересектер үшін жиі байқалмайды, сондықтан ол әсіресе қауіпті. Көп жағдайда алаңдатарлық белгілер ата-ана мен педагогтардың назарынан тыс қалады: бала сағаттап телефонмен отыр, өзіне-өзі қамқорлық жасайды, оқуға немесе достарымен қарым-қатынасқа қызығушылықты жоғалтады. Көп ата-ана бұл мінез-құлықты жас ерекшелігіне тән қиындықтар деп түсіндіреді, алайда экран артында жүйелі қорлау — құрбанының қадірін төмендету, мазақтау және сыныптастар тарапынан қысым көрсету болуы мүмкін.

Кибербуллинг деген не?

Кибербуллинг — интернеттегі қарапайым келіспеушілік немесе уақытша жанжал емес. Бұл балалардың психологиялық дамуына айтарлықтай зиян келтіретін жүйелі психологиялық қысымның бір түрі. Ол балалардың өзіне деген сенімін бұзады, мазасыздық, кінә сезімі, депрессия тудырады және кейде қайғылы салдарға әкелуі мүмкін. Құрбандар үнемі қорқыныш сезімімен өмір сүріп, әлеуметтік оқшаулану мен төмен өзін-өзі бағалау проблемаларына ұшырайды.

Кибербуллингтің негізгі белгілері:

• балаға қатысты қорлаушы мемдер мен жалған ақпарат тарату;
• қорлау мақсатында фейк аккаунттар немесе беттер жасау;
• баланың жеке фото және видеоларын келісімсіз жариялау;
• чаттардан немесе онлайн-топтардан шығару, топтан тыс қалдыру;
• әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде ұжымдық қорлау және қысым көрсету.

Бұл әрекеттер заңсыз болып табылады және Қазақстанда кибербуллингке қатысты әкімшілік және қылмыстық жауапкершілік қарастырылған.

Заңнамалық база

Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша:

• ҚР ӘҚБтК 127-2-бабы — «Кәмелетке толмағандарға қатысты буллинг және кибербуллинг», айыппұл мөлшері 30 АЕК дейін;
• ҚР ӘҚБтК 73-3-бабы — «Жала жабу», интернет арқылы да қамтиды;
• ҚР ҚК 131-бабы — «Қорлау»;
• ҚР ҚК 105-бабы — «Өзін-өзі өлтіруге жеткізу», 9 жылға дейін бас бостандығынан айыру;
• ҚР ҚК 110-бабы — «Сол немесе басқа азаптау», 7 жылға дейін бас бостандығынан айыру.

Бұл шаралар мемлекет тарапынан кәмелетке толмағандарды психологиялық зорлықтан қорғауға деген байыпты көзқарасты көрсетеді.

Профилактикалық іс-шаралар

Шымкент қаласында білім беру мекемелері полиция және психологиялық қызметтермен бірлесе отырып, кибербуллингтің алдын алу бойынша арнайы кездесулер, тренингтер және сабақтар өткізеді. Бұл іс-шаралар балаларға интернеттегі агрессивті мінез-құлықтың қауіптілігін түсіндіруге, өзін-өзі және басқаларды қорғауға үйретуге, қауіпсіз қарым-қатынас дағдыларын дамытуға бағытталған.

Профилактика аясында назар аударылады:

• ата-аналарды кибербуллингтің белгілері туралы хабардар ету;
• балаларға интернеттегі қауіпсіз мінез-құлық ережелерін үйрету;
• сыныптастар арасында өзара сыйластық мәдениетін қалыптастыру;
• психологиялық қолдау көрсету және құрбандарға көмек көрсету.

Ата-аналарға арналған кеңестер

Мамандар ата-аналарға балалардың эмоционалды жағдайына мұқият болуды кеңес етеді. Алаңдаушылық белгілері, жабықтық, қарым-қатынасқа құлықсыздық немесе себепсіз көңілсіздік байқалса, оны елемеу қауіпті. Егер бала онлайн түрде қорланса, дереу әрекет ету қажет: педагогтарға, мектеп психологына немесе құқық қорғау органдарына хабарлау.

Ата-аналарға маңызды кеңестер:

• балалармен кибербуллингтің не екенін ашық талқылау;
• әлеуметтік желілер мен мессенджерлерді қауіпсіз пайдалану ережелерін түсіндіру;
• онлайн белсенділікті бақылау, бірақ шектемеу;
• сенім ортасын қалыптастыру, бала өз мәселесін ашық айтуға дайын болу.

Ата-аналар мен ересектер есте сақтауы тиіс: мәселені елемеу психологиялық қысымды күшейтіп, баланың психикалық және эмоционалды жағдайына ауыр зардап келтіруі мүмкін.

Қоғамдық маңызы

Профилактикалық жұмыстың басты мақсаты — әрбір баланың қолдау мен қорғаныс сезінетін қауіпсіз цифрлық кеңістігін жасау. Кибербуллинг — көрінбейтін ауырлық, ол ұзақ уақыт байқалмай қалуы мүмкін. Оны тоқтату үшін отбасы, мектеп және қоғам бірлесіп әрекет етуі қажет.

Білім беру мекемелері, құқық қорғау органдары және ата-аналар ынтымақтастықта болуы тиіс: ақпарат алмасу, бірлескен акциялар мен оқу іс-шараларын ұйымдастыру, қауіпсіз онлайн қарым-қатынасқа жағдай жасау.

Қорытынды

Кибербуллинг — балалар мен жасөспірімдерге күшті әсер ететін психологиялық зорлықтың қазіргі заманғы түрі. Бұл жай интернеттегі келіспеушілік емес, жүйелі қорлау, қысым және мазақтау болып табылады. Соның салдарынан мазасыздық, депрессия, әлеуметтік оқшаулану, кейде қайғылы оқиғалар туындайды.

Кибербуллингтің алдын алу кешенді тәсілді талап етеді. Ата-аналар балалардың эмоционалды жағдайына мұқият болуы, педагогтар профилактикалық іс-шаралар ұйымдастыруы, психологтар қолдау көрсетуі, құқық қорғау органдары заңның орындалуын қадағалауы қажет.

Қауіпсіз цифрлық орта құру — әрбір ересектің міндеті. Тек бірлескен күш-жігер арқылы балаларды көрінбейтін ауырлықтан қорғауға, өзіне сенімін дамытуға және интернет пен нақты өмірде сау атмосфера қалыптастыруға болады.

Еске сақтаңыз: кибербуллинг өздігінен жойылмайды. Оны тоқтату үшін назар, алдын алу және әрбір ересектің белсенділігі қажет.