Шымкент. Азаматтық қоғамның дамуы – бұл мемлекеттің әлеуметтік, экономикалық және саяси дамуында маңызды рөл атқаратын үрдіс.

Азаматтық қоғамның дамуы – бұл мемлекеттің әлеуметтік, экономикалық және саяси дамуында маңызды рөл атқаратын үрдіс. Азаматтық қоғам азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ететін, олардың мемлекеттің дамуына белсенді қатысуын қолдайтын институттардың, ұйымдар мен қозғалыстардың жиынтығы. Оның дамуы – демократияның күшеюі, халықтың әл-ауқатының артуы және қоғамдағы тұрақтылықтың кепілі болып саналады.
Азаматтық қоғамның мәні және маңызы

Азаматтық қоғам дегеніміз – мемлекеттен тыс әлеуметтік ұйымдардың жүйесі. Бұл ұйымдар саяси партиялардан, кәсіподақтардан, діни ұйымдардан, қауымдастықтардан, коммерциялық емес ұйымдардан және басқа да топтардан тұрады. Олар мемлекетке тәуелсіз қызмет атқара отырып, халықтың мүдделерін қорғайды және олардың құқықтарын жүзеге асыруға ықпал етеді. Азаматтық қоғамның басты міндеті – мемлекет пен қоғам арасында диалог орнату, демократиялық құндылықтарды ілгерілету, сондай-ақ, адам құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету.

Азаматтық қоғам – бұл демократияның маңызды құралы. Ол халықтың саяси және әлеуметтік мәселелерге қатысуына, пікір білдіруге және шешімдер қабылдау процесіне ықпал етуіне мүмкіндік береді. Сонымен қатар, азаматтық қоғам мемлекеттік органдардың қызметіне бақылау жасап, олардың ашықтығын қамтамасыз етеді.

Азаматтық қоғамның негізгі принциптері:

    1.    Демократиялық қатысу – азаматтар өз құқықтары мен бостандықтарын толыққанды жүзеге асырып, мемлекет ісіне араласуға құқылы.
    2.    Құқықтық мемлекет – азаматтық қоғамның дамуы үшін құқықтық жүйенің тұрақтылығы мен заңның үстемдігі маңызды. Әрбір азамат заң алдында тең болуы тиіс.
    3.    Өзара жауапкершілік – азаматтар мемлекет пен қоғам алдында өз міндеттерін орындауы тиіс, сондай-ақ мемлекет те азаматтардың құқықтарын қорғауға міндетті.
    4.    Теңдік және әділеттілік – азаматтық қоғамда әрбір азамат тең құқықтар мен мүмкіндіктерге ие болуы қажет. Әлеуметтік, саяси, экономикалық теңдікке ұмтылу – оның негізгі қағидаттарының бірі.

Азаматтық қоғамның құрылымы

Азаматтық қоғамды құрайтын құрылымдар көп қырлы және түрліше. Олардың әрқайсысы қоғамның белгілі бір саласын қамтиды және нақты мақсаттарға қызмет етеді. Азаматтық қоғам институттарының негізгілеріне мыналар жатады:

    1.    Үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ) – қоғамның түрлі мәселелерін шешуге бағытталған коммерциялық емес құрылымдар. Олар адам құқықтарын қорғау, экология, білім беру, мәдениет және басқа да салаларда белсенді жұмыс істейді.
    2.    Кәсіподақтар – жұмысшылардың құқықтарын қорғауға және еңбек жағдайларын жақсартуға бағытталған ұйымдар.
    3.    Бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) – азаматтық қоғамның ажырамас бөлігі ретінде БАҚ қоғамдық пікірді қалыптастырып, мемлекеттің ашықтығын қамтамасыз етеді.
    4.    Саяси партиялар – халықтың саяси қалауларын білдіретін және билік үшін бәсекеге түсетін құрылымдар. Олар азаматтық қоғамның саяси процеске қатысуын қамтамасыз етеді.
    5.    Діни ұйымдар – қоғамдағы моральдық және рухани құндылықтарды насихаттап, азаматтардың діни сенімдерін қорғау мақсатында қызмет атқарады.
    6.    Қауымдастықтар мен қозғалыстар – белгілі бір мақсаттарға қол жеткізу үшін құрылған ерікті ұйымдар. Оларға жастар қозғалысы, экологиялық қауымдастықтар, әйелдер ұйымдары және т.б. жатады.

Азаматтық қоғамның дамуының негізгі факторлары

Азаматтық қоғамның дамуы бірқатар факторларға тәуелді. Ең алдымен, бұл факторлар елдің саяси жүйесіне, экономикалық дамуына, әлеуметтік құрылымына байланысты. Азаматтық қоғамның тиімді қызмет атқаруы үшін қажетті алғышарттар мыналар болып табылады:

    1.    Демократия және құқықтық мемлекет – демократиялық принциптер мен құқықтық жүйе азаматтық қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Заңның үстемдігі, сөз бостандығы, саяси плюрализм және адам құқықтарын қорғау азаматтық қоғамның дамуының негізі болып табылады.
    2.    Экономикалық тұрақтылық – азаматтық қоғам экономикалық жағынан тұрақты елде белсенді дамиды. Азаматтардың әл-ауқатының жақсаруы олардың қоғамдық және саяси өмірге белсенді қатысуына ықпал етеді.
    3.    Білім беру және ақпараттандыру – азаматтардың білім деңгейі азаматтық қоғамның дамуына тікелей әсер етеді. Білімді және ақпараттанған халық өз құқықтарын қорғауға және қоғамдық өмірге белсенді қатысуға қабілетті.
    4.    Мемлекет пен азаматтық қоғам арасындағы серіктестік – мемлекет азаматтық қоғамның дамуына жағдай жасап, оның институттарына қолдау көрсетуі тиіс. Мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам ұйымдары арасында өзара тиімді серіктестік орнату демократиялық қоғамның дамуына ықпал етеді.

Қазақстандағы азаматтық қоғамның дамуы

Қазақстандағы азаматтық қоғамның дамуы тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңнен бастап қарқын ала бастады. Елде демократиялық реформалар жүргізіліп, үкіметтік емес ұйымдар, саяси партиялар мен басқа да азаматтық қоғам институттары пайда бола бастады. Мемлекет азаматтық қоғамды қолдау мақсатында заңнамалық база жасады және азаматтардың құқықтарын қорғау мен бостандықтарын қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар шараларды қолға алды.

Қазақстанда азаматтық қоғам институттарының дамуына арналған бағдарламалар мен жобалар іске асырылуда. Мысалы, “Азаматтық қоғамды дамыту тұжырымдамасы” қабылданды, ол азаматтық қоғамның негізгі бағыттарын айқындап, оның тұрақты дамуына ықпал ету мақсатында кешенді шараларды ұсынады.

Сонымен қатар, Қазақстанда үкіметтік емес ұйымдарға қолдау көрсетуге арналған мемлекеттік бағдарламалар жұмыс істейді. Бұл бағдарламалар аясында ҮЕҰ-ларға гранттар, субсидиялар және техникалық көмек көрсетіледі. Үкіметтік емес ұйымдар қоғамдағы өзекті мәселелерді шешуде маңызды рөл атқарады, соның ішінде адам құқықтарын қорғау, экология, денсаулық сақтау, білім беру және әлеуметтік көмек салаларында белсенді қызмет атқарады.

Азаматтық қоғамның дамуына Қазақстанда еріктілік қозғалысы да үлкен үлес қосуда. Еріктілер түрлі әлеуметтік жобаларға қатысып, қоғамға өз үлестерін қосуда. Қазақстанда жастардың белсенді азаматтық ұстанымы қалыптасып, олардың қоғамдық қызметке қатысуы артып келеді.

Азаматтық қоғамның проблемалары және оларды шешу жолдары

Дегенмен, Қазақстандағы азаматтық қоғамның дамуы әлі де бірқатар қиындықтармен бетпе-бет келуде. Оның ішінде ең негізгі проблемалардың бірі – кейбір азаматтық қоғам институттарының мемлекеттің қолдауына тәуелділігі. Кейбір ҮЕҰ-лар қаржылық қиындықтарға тап болып, өз қызметін тиімді жүзеге асыра алмай жатады.

Сондай-ақ, азаматтық қоғамның дамуына кейбір аймақтарда ақпараттық ашықтықтың жеткіліксіздігі кедергі келтіруде. Азаматтардың өз құқықтары мен міндеттері туралы толық ақпарат алуы маңызды, сондықтан бұл бағытта ақпараттық-түсіндіру жұмыстарының жүргізілуі қажет.

Азаматтық қоғамның дамуын қамтамасыз ету үшін келесі шараларды жүзеге асыру қажет:

    1.    Қаржылық қолдау көрсету – азаматтық қоғам институттарын қаржылай қолдауды арттыру, гранттар мен субсидиялар бөлу арқылы олардың тұрақты қызмет атқаруына жағдай жасау.
    2.    Ақпараттық ашықтықты қамтамасыз ету – азаматтық қоғамның дамуы үшін ақпараттық кеңістікті кеңейту, БАҚ арқылы азаматтарды ақпараттандыру және олардың құқықтарын қорғау туралы мәліметтер беру.
    3.    Мемлекет пен азаматтық қоғам арасындағы диалогты нығайту – мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам институттары арасындағы тиімді серіктестікті дамыту арқылы қоғамдағы өзекті мәселелерді бірлесіп шешу.

Азаматтық қоғам – бұл мемлекеттің тұрақты дамуының және демократиялық принциптерінің маңызды тірегі. Оның дамуы елдің әлеуметтік-экономикалық және саяси тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Қазақстанда азаматтық қоғамды дамытуға бағытталған бірқатар шаралар қолға алынып, ол елдің дамуына ықпал етуде. Дегенмен, азаматтық қоғамның толыққанды дамуы үшін қаржылық, ақпараттық және құқықтық қолдау қажет. Азаматтық қоғам мен мемлекеттің өзара серіктестігі арқылы елдің

Тілші: Түймебай Аяжан Лениншілқызы