Шымкент. Азаматтық қоғам – бұл мемлекеттен тәуелсіз әлеуметтік қатынастардың, ұйымдар мен институттардың жиынтығы.

Азаматтық қоғам – бұл мемлекеттен тәуелсіз әлеуметтік қатынастардың, ұйымдар мен институттардың жиынтығы. Ол қоғамның түрлі салаларын қамтиды және азаматтардың белсенділігіне негізделген. Азаматтық қоғамның дамуы – демократиялық жүйенің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады, өйткені ол мемлекеттің қызметін бақылап, халықтың құқықтары мен мүдделерін қорғайды. Азаматтық қоғам азаматтардың еркіндігін, өз пікірін білдіруін және олардың саяси, экономикалық, әлеуметтік салаларда белсенді қатысуын қамтамасыз етеді.

Азаматтық қоғамның негізгі ұғымдары

Азаматтық қоғам – бұл мемлекеттен тәуелсіз жұмыс істейтін қоғамдық ұйымдардың, қозғалыстардың, кәсіподақтардың, үкіметтік емес ұйымдардың (ҮЕҰ) және басқа да құрылымдардың жүйесі. Азаматтық қоғамның институттары мен құрылымдары мемлекеттің басқаруынан тыс қызмет атқарады және халықтың мүдделерін қорғауға бағытталған.

Азаматтық қоғам демократияның дамуына ықпал етіп, мемлекет пен қоғам арасындағы байланысты нығайтады. Ол халықтың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға, әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етуге, сондай-ақ мемлекеттік органдардың қызметін бақылауға мүмкіндік береді. Азаматтық қоғамның басты мақсаты – қоғамдағы тұрақтылықты сақтай отырып, мемлекеттің саясатына әсер ету.

Азаматтық қоғамның басты міндеттері

Азаматтық қоғамның негізгі міндеттері мемлекеттің демократиялық дамуына қолдау көрсету, халықтың құқықтарын қорғау, сондай-ақ әлеуметтік, экономикалық және саяси реформаларды жүзеге асыру болып табылады. Азаматтық қоғам институттары халық пен билік арасындағы диалогты қамтамасыз етеді және мемлекеттік органдардың қызметіне мониторинг жүргізеді. Азаматтық қоғамның тағы бір маңызды міндеті – халықтың саяси және құқықтық сауаттылығын арттыру, олардың қоғамдық өмірге белсенді қатысуына ықпал ету.

    1.    Құқықтарды қорғау: азаматтық қоғам институттары азаматтардың құқықтарын қорғауда маңызды рөл атқарады. Олар мемлекеттік органдардың заңсыз әрекеттеріне қарсы шығып, халықтың мүдделерін қорғайды.
    2.    Саяси қатысу: азаматтық қоғам халықтың саяси процеске белсенді қатысуына жағдай жасайды. Ол азаматтардың саяси өмірге араласуына ықпал етіп, олардың шешім қабылдау процесіне әсер ету мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
    3.    Әлеуметтік қолдау: азаматтық қоғам әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етіп, қоғамдағы әртүрлі топтардың құқықтарын тең дәрежеде қорғауға көмектеседі.

Азаматтық қоғам институттары

Азаматтық қоғамның дамуы үшін оның негізгі институттарының белсенділігі маңызды рөл атқарады. Олардың әрқайсысы белгілі бір функцияларды атқарып, қоғамдағы мәселелерді шешуге бағытталған:

    1.    Үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ): бұл азаматтық қоғамның маңызды құрылымдарының бірі. ҮЕҰ адам құқықтарын қорғау, әлеуметтік әділеттілік, экология, білім беру, денсаулық сақтау сияқты түрлі салаларда жұмыс істейді. Олардың қызметі қоғамдық мүдделерге бағытталған және мемлекеттік құрылымдарға тәуелді емес.
    2.    Кәсіподақтар: жұмысшылардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға арналған ұйымдар. Олар еңбек жағдайларын жақсартуға, жалақыны әділ көтеруге және жұмысшылардың құқықтарын қорғауға бағытталған.
    3.    Қоғамдық қозғалыстар: бұл азаматтық белсенділікке негізделген құрылымдар, олар әлеуметтік және саяси өзгерістерге ықпал ету үшін құрылады. Қоғамдық қозғалыстар өздерінің көзқарастарын білдіру және нақты мақсаттарға қол жеткізу үшін акциялар, митингілер мен демонстрациялар ұйымдастырады.
    4.    Бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ): азаматтық қоғамның ажырамас бөлігі ретінде БАҚ халықтың ақпарат алу құқығын қамтамасыз етіп, мемлекеттік органдардың ашықтығын бақылап отырады. БАҚ арқылы халық өздерінің құқықтарын қорғай алады және мемлекеттік органдардың қызметіне әсер етеді.
    5.    Қайырымдылық қорлары: әлеуметтік әл-ауқатты жақсартуға бағытталған ұйымдар. Олар қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуге көмектеседі, кедейшілік, денсаулық сақтау, білім беру салаларында жұмыс істейді.

Қазақстандағы азаматтық қоғамның дамуы

Қазақстандағы азаматтық қоғам тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде белсенді дами бастады. Мемлекет азаматтық қоғамның дамуына қажетті жағдайлар жасай отырып, оның институттарын қолдауға бағытталған бірқатар шаралар қабылдады. Қазақстанда азаматтық қоғамды дамытуға арналған арнайы заңдар қабылданып, үкіметтік емес ұйымдардың қызметін реттейтін құқықтық база жасалды.

Азаматтық қоғамның дамуы мемлекет үшін де, қоғам үшін де маңызды, себебі ол демократиялық принциптердің орындалуын қамтамасыз етеді. Қазақстанда ҮЕҰ, қоғамдық қозғалыстар мен БАҚ белсенді түрде дамып, азаматтардың құқықтарын қорғауға бағытталған іс-шаралар өткізіп келеді. Елде азаматтық қоғамды қолдауға бағытталған мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылуда. Мысалы, Қазақстанда ҮЕҰ-ларға қолдау көрсету үшін гранттық қаржыландыру бағдарламалары енгізілген.

Қазақстанда азаматтық қоғамның дамуына ықпал ететін маңызды бағыттардың бірі – үкіметтік емес ұйымдар мен мемлекеттік органдар арасындағы әріптестікті нығайту. Бұл серіктестік азаматтық қоғамның әлеуетін арттыруға және халықтың мемлекеттің дамуына белсенді қатысуына ықпал етеді. Сонымен қатар, Қазақстанда еріктілік қозғалысы да белсенді дамып келеді. Еріктілер әлеуметтік жобаларға қатысып, қоғамдағы маңызды мәселелерді шешуге өз үлестерін қосуда.

Азаматтық қоғамның дамуындағы проблемалар

Азаматтық қоғамның дамуы бірқатар қиындықтарға тап болып отыр. Қазақстанда азаматтық қоғам институттарының жұмысына кедергі келтіретін бірқатар факторлар бар. Біріншіден, кейбір үкіметтік емес ұйымдардың қаржылық қиындықтары олардың тиімді қызмет атқаруына кедергі келтіреді. Қаржыландырудың жеткіліксіздігі көптеген ҮЕҰ-лардың қызметін шектейді.

Екіншіден, кейбір аймақтарда ақпараттық ашықтықтың жеткіліксіздігі байқалады. Азаматтық қоғамның тиімді жұмыс істеуі үшін халықтың ақпаратқа қолжетімділігі маңызды, сондықтан ақпараттық кеңістікті дамыту қажет. Үшіншіден, мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам арасындағы диалогтың жеткіліксіздігі қоғамның дамуына кері әсерін тигізеді.

Азаматтық қоғамның дамуын қолдау шаралары

Азаматтық қоғамның толыққанды дамуы үшін бірқатар шараларды жүзеге асыру қажет:

    1.    Қаржылық қолдау көрсету: азаматтық қоғам институттарына қаржылай қолдау көрсету маңызды. Үкіметтік емес ұйымдарға гранттар, субсидиялар беру арқылы олардың тұрақты қызмет атқаруына жағдай жасау қажет.
    2.    Ақпараттық ашықтықты қамтамасыз ету: азаматтық қоғамның дамуы үшін ақпараттық кеңістікті кеңейту және халықты ақпаратпен қамтамасыз ету маңызды. БАҚ арқылы азаматтардың өз құқықтары мен міндеттері туралы ақпарат алуы олардың қоғамдық өмірге белсенді қатысуына ықпал етеді.
    3.    Мемлекет пен азаматтық қоғам арасындағы диалогты нығайту: мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғам институттары арасында тиімді серіктестік орнату арқылы елдің тұрақты дамуына ықпал ету қажет.

Азаматтық қоғам – бұл мемлекеттің тұрақты дамуының және демократиялық принциптердің жүзеге асуының кепілі. Оның дамуы елдің саяси, әлеуметтік және экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Қазақстанда азаматтық қоғам институттарының дамуы мемлекет тарапынан қолдауға ие болып отыр, бірақ оның толыққанды дамуы үшін әлі де бірқатар шаралар жүзеге асырылуы тиіс. Азаматтық қоғам мен мемлекет арасындағы өзара тиімді әріптестік арқылы елдің дамуына ықпал ету маңызды.

Тілші: Түймебай Аяжан Лениншілқызы