Казатомпромның жаңа кезеңі: 100 млрд ₸ жобаның әлеуметтік-экономикалық әсері

Казатомпромның жаңа кезеңі: 100 млрд ₸ жобаның әлеуметтік-экономикалық әсері
2025 жылдың маусым айынан бастап Казатомпром ұлттық атом компаниясы Түркістан облысы Созақ ауданында 100 миллиард теңге инвестициямен күкірт қышқылы зауыты жобасын бастауға кірісті. Бұл жоба — химия өнеркәсібіндегі стратегиялық маңызды бастама ғана емес, сол өңірдің әлеуметтік-тұрмыстық ахуалын түбегейлі өзгертуге бағытталған ірі жобалардың бірі.Алдында Казатомпром технико‑экономикалық негіздемені (ТЭО) әзірлеп, ішкі қажеттілікті есепке алды. Қазіргі уақытта сауда-несие келісімдері аяқталып, 85 млрд теңге бөлу туралы шешім қабылданды. Қаржы Қазақстан даму банкі арқылы өтеді. Сол арқылы зауыт құрылысын 2026 жылға дейін аяқтау, ал толық қуатқа шығу 2027 жылдың соңына жоспарланған. Жобаның өндірістік қуаты – жылына 800 мың тонна күкірт қышқылы, бұл еліміздегі уран кен орындарын кәсіп ету үшін қажетті реагентті тұрақты қамтамасыз етеді.
Жоба құрылыс кезеңінде 800 жаңа жұмыс орнын, ал өндіріс іске қосылған соң 270 тұрақты мамандық орнын ашуы тиіс. Бұл – жергілікті тұрғындар үшін үлкен мүмкіндік, әсіресе байырғы жұмыссыздық деңгейі жоғары өңірлерде.
Бұрынғы жобалар көбіне уран өндіру инфрақұрылымына қатысты болды: Су лимитін және газбен қамтамасыз етуді нығайту, электр желілерін тарту, көктемгі мерзімдерде ТЭЦ және қазандықтарды жөндеу сияқты шаралар. Мысалы, 2022–2024 жылдары 767 елді мекен сумен қамтылған, газдандыру деңгейі 69 % көтеріледі, әрі котельдықтар жаңартылды. Бұл жобалар – ауыл тұрғындарының өмір укытын жақсартуда маңызды рөл атқарған алғашқы кезеңдер.
Дәл сол тұста Казатомпром де реактивтер мен өңдеуші инфрақұрылымды сырттан тасымалдауға тәуелді болды. Бұл уланды шұғыл шешуге сеп болғанымен, тапсырыс бағасын өсірген және логистика ауыртпалығы әкелді. Ал қазіргі Созақтағы зауыт – өндірістің өзін-өзі қамтуға арналған автономды жүйе. Бұл зауыт болашақ халықаралық экспорт әлеуетін арттырады, себебі реактивті тұрақты көлемде шығару еліміздің уран өндірісінің бәсекеге қабілеттілігін нығайтады.
Жобаның іске қосылуы аймақ экономикасына жаңа дем береді. Жергілікті инфрақұрылым кеңейіп, халыққа қайтарым көрсетіледі. 500 жұмыс орны құрылыс кезеңінде және 270 өндірістен кейін – бұл көбінесе жергілікті тұрғындарға олжа, әсіресе жас мамандар мен инженерлерге арналған тұрақты жұмыс орны.
Казатомпром зауытының өзі жыл сайын 25–30 МВт*сағат қосымша электр энергиясын шығара алады. Бұл — қуатты, қуат тапшылығы сезілетін аймақ үшін маңызды ресурс.
Өңірге тартылған қосымша инвестициялар әрі салық түсімдері – экологиялық, білім және қоғамдық жобалар үшін мүмкіндік ашады. Жоба бір мезгілде халықаралық серіктестер мен жергілікті кадрларды қамтитын ұзақ мерзімді ықпалы бар.
Күкірт қышқылы – уран өндіруде қажетті реагент. Ол жерасты жерасты тәсілімен уран алу технологиясында негізгі рөл атқарады. Зауыт кен орындары басында салынғандықтан, тасымалдау шығындары төмендейді, экологиялық қауіп азаяды. Энергия қалдықтарын қайта пайдаланып, электр қуатын өндіру жобаға экология тұрғысынан да тиімділік әкеледі.
Жобаның құны бастапқыда 100 млрд ₸ деп жоспарланса, кейінгі есептеулер 113 млрд теңге шамасында болып, 85 млрд теңгеге дейін несие бөлінді. Финанстық іріктеу — бұл жобаның сенімді әрі әуелі ұлттық мақтанышқа айналуға ниет білдіретінін көрсетті.
Ал 2024 жылы 1 млрд доллардан аса шетелдік инвестиция тартылғанын еске алсақ, қазіргі жоба экономикалық стратегияны нығайтып, аймақтың ірі халықаралық экономикалық жобалар тізіміне кіруіне себеп болады.

Салыстырмалы талдау

• Жоспарлау кезеңінде уран өндірісі мен коммуналдық инфрақұрылымдық мәселелер шешімін тапқан кезде, бүгінгі жоба – өндірістің толыққанды және техникалық заманауи өндіріс жүйесінің бастамасы.
  
   
• Тұрақты жұмыс орындары 300+ деңгейінде болады, бұл ауыл мен қаланың экономикалық жағдайына тұрақтылық әкеледі.
  
   
• Экологиялық тиімділік – зауыттың өңделген газ қалдықтарын қайта энергияға айналдыруы – экологиялық жауапкершілік тұрғысынан маманданған жаңа кезең.
  
   
• Инфрақұрылымға әсер – электр мен су желілеріне қатысты қарапайым мәселелерден күрделі өндірісті қамтамасыз ету жүйесіне өту – аймақты индустриалды өңірге айналдырудың бастамасы.

Созақтағы күкірт қышқылы зауыты – бұл Қазатомпромның экспорттық, экологиялық және әлеуметтік-экономикалық стратегиясының нақты көрінісі. Бұл тек өндіріс және паритет мәселесі емес, ол аймақты тұрақты дамытудың, жаңа технологиялық деңгейдің белгісі. Өткен жобалар негізінде құрылған инфрақұрылым бүгін жаңа деңгейге көтерілді: базалық қажеттіліктерден (су, газ, электр) басталған тұрмыс талаптары енді өнеркәсіптік қажеттіліктермен толықтыра түсті.

Тілші Тогжан Габиденова