Цифрлық қауіпсіздік – қоғам тұрақтылығының кепілі: жыл басынан бері 11 мыңнан астам киберқылмыс тіркелді
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Киберқылмыспен күрес департаменті 2025 жылдың 9 шілдесінде өткен баспасөз конференциясында еліміздегі цифрлық қауіпсіздік ахуалына қатысты маңызды ақпаратты жариялады. Департамент бастығы Жандос Сүйінбайтың айтуынша, жаңа технологиялар мен интернеттің қарыштай дамуына байланысты Қазақстанда киберқылмыс деңгейі күрт өсті. Тек биылғы жылдың басынан бері 11 000-нан астам киберқылмыс тіркеліп, азаматтардың жеке деректері мен қаржы ресурстарын мақсатты түрде бұзу әрекеттері жүйелі түрде жаңартылып отырғаны анықталды. Бұл жағдай мемлекеттік органдар үшін жаңа сынаққа айналды.
ИИМ-нің математика мен цифрлық технологиялар саласындағы іс-қимыл департаментінде соңғы уақытта ерекше белсенділік байқалады. Себебі қылмыскерлер цифрлық кеңістікті пайдалана отырып, әлеуметтік инженерия әдістерін қолданады, дипфейктер мен фейк жаңалықтар тарап, жалған беттер арқылы алдау схемаларын іске қосады. Жандос Сүйінбайтың сөзіне қарағанда, осындай қылмыстардың басым көпшілігі интернет алаяқтықке, яғни фишингке және цифрлық сұлба арқылы жалған ақпарат таратуға негізделген. Соңғы сегіз жылда бұл қылмыстар саны 10 есеге артты.
Министрлікке 2024 жылғы қарашада Мемлекет басшысының тікелей тапсырмасымен құрылымдық реформа енгізілді – ІІМ-нің құрамында өңірлік бөліністері бар арнайы кибердепартамент ашылды. Бұл департамент тек қылмысты ашу емес, оқшаулау, алдын алу, заңнамалық түзетулер мен халықаралық кооперация мәселелері бойынша жұмыс істейді. Департамент келтіруі бойынша жыл басынан бері 74 sim‑box құрылғысы және 88 000-нан астам тіркелмеген SIM-карта тәркіленіп, осылардың көмегімен жасалатын телефон мен мессенджер алаяқтығының желісі тоқтатылды.
ІІМ жүргізген мониторинг нәтижесінде 30 адам күдікті ретінде қамауға алынды. Күдіктілердің шамамен жартысы – шетел азаматтары. Сонымен қатар, интернет кеңістігіндегі заңға қайшы 59 000 веб-ресурс анықталып, бұғаттауға жіберілді. Осы көрсеткіштер — мемлекеттің киберқылмыспен күреске деген жүйелі де кәсіби тұрғыдан қабылданатын тәсілінің айқын көрінісі.
Прошлые годымен салыстырғанда 2025 жылы жүргізілген шаралар әлдеқайда мақсатты әрі көлемді. 2023 жылы былдыр-талдыр іс-шаралар көрініс тапса, тренд ретінде фишинг, спам, жалған хабарламалар басты назарда тұрды. Ал 2024 жылы sim‑box тәркілеу мен сайт бұғаттау шектеулі өңірлермен шектелді, жүйелі мониторинг пен алдын алу іс-шаралары түгел іске қосылған жоқ. Ал қазір, 2025 жылы бүкіл ел бойынша цифрлық қауіпсіздікке қолданыстағы заңдар мен технологиялар үндестіріліп, нақты цифрлармен шаралар көрсетілуде.
Интернет алаяқтықтың жаңа түрлері — дипфейк, жасанды интеллект арқылы синтездалатын дауыс кемелерін қолдану — Қазақстанда ерекше проблемаға айналып отыр. Бұған жауап ретінде ІІМ заңдарды толықтырып, банктер мен телеком-операторлармен тығыз жұмыс жасайды. Бұл үйлесімділік Антифрод-орталықтар мен ұлттық цифрлық қорғаныс жүйесін іске қосуды жеңілдетті.
Ұлттық қауіпсіздік органдары мен ІІМ өзара әрекеттестік арқылы жүзеге асыратын «Цифрлық қауіпсіздік аптаcы», «Киберкеңес» секілді жобалар да қолға алынды. Мысалы, мемлекеттік қызметкерлерге, студенттер мен зейнеткерлерге арналған арнайы тренингтер ұйымдастырылуда. Тағы бір ерекшелік: БҰҰ-ның цифрлық этиканы қалыптастыру жөніндегі нұсқауларын енгізу басталды, бұл Қазақстанның халықаралық цифрлық қауымдастыққа интеграциясының бір бөлігі ретінде маңызды қадам.
Экожүйеге әсері тұрғысынан киберқауіпсіздік шаралары азаматтардың психологиялық жайкүйіне, сеніміне және цифровой экономиканың дамуы үшін маңызды. 11 мыңнан астам қылмыстың алдын алу мемлекетке ғана емес, бизнеске де экономикалық шығындарды азайтады, ал SIM-box пен жалған сайттарды жапқан кезде азаматтардың цифрлық құқықтары қорғалатынына кепілдік беріледі. Бұл таза цифрлық орта қалыптастыруға әкеледі.
Осы шаралар арқылы азаматтар цифрлық алаяқты тануды білетін, қауіпсіздік мәдениеті жоғары мемлекет қалыптасуда. Қазір қоғамның санасында «Кодты ешқашан басқаларға айтуға болмайды», «Күдікті сілтемеге өтпеймін» деген түсінік қалыптасуда. Осы факторлар – интернет алаяқтықтың ықтималдығын азайтады.
Қорытындылай келе, 2025 жыл — Қазақстан үшін цифрлық жаһандық қатерлерге қарсы белсенді шараларды әрі ашық қоғаммен жұмыс жүргізу жылындай есте қалады. Осыдан кейінгі уақытта цифрлық сауаттылықты арттыру, цифрлық құқықтарды қорғау және азаматтардың жеке қауіпсіздігін қамтамасыз етудің жаңа жүйесі дами беретініне сенім мол. Ал ең бастысы — әр адам цифрлық кеңістікте өз жауапкершілігін білсе, мемлекет пен қоғам бірге қауіпсіз цифрлық әлемді құра алады.
Тілші Тогжан Габидинова
