Интернет алаяқтықтан сақтану жұмыстарын Әл-Фараби Аудандық Полиция Басқармасы жүргізуде

1. Интернет алаяқтық дегеніміз не?
Қазіргі заманда интернет өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Біз ақпарат іздейміз, тауар сатып аламыз, жұмыс істеуге және қарым-қатынас жасауға интернетті қолданамыз. Алайда, осы мүмкіндіктерді пайдаланып, кейбір адамдар басқа адамдардың сенімін теріс пайдаланады. Мұндай әрекет интернет алаяқтық деп аталады.
Интернет алаяқтық – бұл адамдарды алдап, олардың жеке мәліметтерін немесе қаржысын заңсыз иемдену мақсатындағы әрекет. Алаяқтар әртүрлі тәсілдермен әрекет етеді: әлеуметтік желілерде хабарламалар арқылы, онлайн дүкендерде, электрондық пошта немесе SMS арқылы. Олар адамның психологиясын, сенімін пайдаланып, бір сәттегі эмоцияға сүйене отырып, ақша немесе жеке деректерді алуға тырысады.
Интернет алаяқтық тек қаржылық шығынмен ғана шектелмейді. Кейде жеке мәліметтерді ұрлау арқылы адамның атынан қылмыстық әрекеттер жасау, жеке өмірін бұзу немесе басқа да зиян келтіру мүмкін. Сондықтан интернеттегі қауіпсіздік әр адам үшін маңызды мәселе болып отыр.
2. Ең жиі кездесетін түрлері
Интернет алаяқтықтың бірнеше негізгі түрлері бар. Әрқайсысына тоқталып өтейік:
1. Фишинг
 Фишинг – бұл жалған веб-сайттар немесе электрондық хаттар арқылы пайдаланушылардан құпия ақпарат алу әрекеті. Мысалы, алаяқтар банктің ресми сайтына ұқсас сайт жасап, сізден логин мен пароль, карта нөмірі мен CVV кодты сұрайды. Көп адамдар бұл сайтты шынайы деп ойлап, ақпаратты енгізеді, нәтижесінде картадан ақша ұрланады.
2. Жалған дүкендер
 Кейбір алаяқтар интернетте жалған дүкендер ашады. Олар өте арзан бағада тауар ұсынады немесе эксклюзивті ұсыныс деп жариялайды. Тауар үшін алдын ала төлем жасаған кезде, дүкен иелері ешқашан тауарды жібермей, хабарсыз жоғалып кетеді. Бұл алаяқтық түрі әсіресе танымал әлеуметтік желілерде белсенді.
3. Телефон немесе SMS алаяқтық
 Алаяқтар кейде банктің немесе ресми ұйымның атынан телефон шалып, SMS жібереді. Олар «Сізге қауіп бар» немесе «Сіздің картаңыз блокталуы мүмкін» деп хабарлап, құпия кодты немесе жеке ақпаратты сұрайды. Банк ешқашан телефон арқылы немесе SMS арқылы сізден құпия код сұрамайды.
4. Танысу алаяқтығы
 Әлеуметтік желілер мен танысу сайттарында сезімге сүйенетін алаяқтық түрі жиі кездеседі. Алаяқтар сезімге әсер етіп, қарым-қатынас орнатып, кейін ақша сұрайды немесе материалдық көмек сұрайды. Мұндай әрекет әсіресе жасөспірімдер мен жалғыз адамдарға қауіп төндіреді.
5. Инвестициялық алаяқтық
 Кейбір алаяқтар «жылдам пайда табу» немесе «арнайы инвестициялық ұсыныс» деп уәде береді. Олар сіздің ақшаңызды алып, жоғалып кетеді. Мұндай инвестициялар көбінесе ресми лицензиясыз немесе заңсыз платформада жүреді, сондықтан алдын ала тексеру қажет.
3. Сақтану жолдары
Интернет алаяқтықтан қорғаудың ең тиімді жолы – алдын алу. Мұны бірнеше қарапайым ережелер арқылы жасауға болады:
Белгісіз сілтемелерге кірмеңіз.
 Қайдан келгенін білмейтін, күмәнді сілтемелерді баспаңыз. Әсіресе әлеуметтік желідегі хабарламаларда немесе электрондық пошталарда келген сілтемелерге сақ болыңыз.
Банк ешқашан құпия ақпарат сұрамайды.
 Егер банк немесе басқа ұйым сізден пароль, код немесе CVV код сұраса, бұл алаяқтықтың белгісі. Осындай жағдайда ақпаратты бермеңіз.
Жеке деректерді жарияламаңыз.
 Әлеуметтік желілерде жеке мәліметтерді, банктік картаның суретін немесе жеке құжаттардың көшірмесін жарияламаңыз.
Тауарды тек ресми сайттан сатып алыңыз.
 Онлайн сатып алулар кезінде тек сенімді және ресми сайттарды пайдаланыңыз. Жалған дүкендерден сақ болыңыз.
Құрылғыларды қорғаңыз.
 Смартфон мен компьютерді антивирус бағдарламасымен қорғау қажет. Құпия ақпараттың ұрлануы кейде құрылғыдағы вирустар мен зиянды бағдарламалардың салдарынан болуы мүмкін.
Белгісіз хабарламаларға жауап бермеңіз.
 Егер сізге таныс емес адамнан немесе ұйымнан хабарлама келсе, сілтемені баспаңыз және жауап бермеңіз.
4. Егер алаяқтыққа ұшырасаңыз
Алаяқтыққа тап болсаңыз, дереу әрекет ету қажет:

1. Банкке хабарласыңыз.
    Картаны дереу бұғаттап, қосымша тексеру жүргізіңіз.
2. Полицияға арыз беріңіз.
    Скриншоттар, төлем чектері және хабарламаларды сақтап, полицияға өтініш беріңіз. Бұл құқықтық қадам қаржылық шығынды өтеуге көмектеседі.
3. Интернеттегі алаяқ парақшаны бұғаттатыңыз.
    Әлеуметтік желілерде немесе сайттарда алаяқтық жасалған парақшаларды шағым арқылы бұғаттатып, басқаларды қорғауға үлес қосыңыз.

Интернет алаяқтық қазіргі замандағы ең өзекті мәселелердің бірі. Оның құрбаны болмау үшін әр адам сақтықпен әрекет етуі керек. Белгісіз сілтемелерді баспау, жеке деректерді жарияламау, тек ресми сайттарды пайдалану және құрылғыларды қорғау – интернетте қауіпсіздіктің басты жолдары.
Егер алаяқтыққа ұшырасаңыз, тез әрекет етіңіз: банкке хабарласып, полицияға арыз беріп, алаяқ парақшаны бұғаттатыңыз. Осы қарапайым ережелерді сақтай отырып, сіз интернетті қауіпсіз пайдаланып, жеке деректеріңізді және қаржыңызды қорғауға мүмкіндік аласыз.
Интернет – бұл үлкен мүмкіндіктер мен ақпарат көзі. Бірақ оны қауіпсіз пайдалану әр адамның жауапкершілігінде. Сақ болыңыз, ақпаратты тексеріңіз, сенімсіз адамдармен қарым-қатынас жасамаңыз. Бұл қарапайым ережелер сізді алаяқтықтан қорғайды және интернетті қауіпсіз пайдалану мәдениетін қалыптастырады.