Интернет алаяқтарының құрбаны болмаудың жолдары: Тұран аудандық полициясының кеңестері

Қазіргі таңда цифрлық технологиялардың қарқынды дамуы адамның өмірін жеңілдетіп қана қоймай, жаңа қауіптер мен сын-тегеуріндерді де алып келді. Соның ішінде ең өзекті мәселелердің бірі – интернет алаяқтық. Әлеуметтік желілер мен онлайн банкингтің кеңінен қолданылуы алаяқтарға жаңа мүмкіндік тудырып отыр. Сол себепті азаматтардың цифрлық сауаттылығын арттыру, жеке мәліметтерін қорғау мәдениетін қалыптастыру – қоғам алдындағы маңызды міндеттердің бірі болып саналады.
Осы мақсатта Шымкент қалалық Полиция департаментінің Тұран аудандық Полиция басқармасының криминалдық полиция бөлімі қызметкерлері халық арасында кең ауқымды түсіндіру жұмыстарын жүргізді. Шараның негізгі мақсаты – тұрғындарды интернет алаяқтықтың түрлерімен таныстыру, сақтық шараларын үйрету және киберқауіпсіздіктің негізгі қағидаларын түсіндіру.
Полицейлердің айтуынша, соңғы жылдары онлайн алаяқтықтың саны айтарлықтай артқан. Әсіресе, әлеуметтік желілер мен хабарламалар арқылы “банктенмін”, “салық комитетіненмін” немесе “курьерлік қызметтенмін” деп өзін таныстыратын жалған тұлғалар көбейген. Мұндай жағдайларда көпшілік азаматтар сеніп, өздерінің жеке мәліметтерін немесе банк картасының деректерін беріп қояды. Мұның соңы қаржылық шығын мен ұзақ тергеу істеріне алып келеді.
Осыған байланысты полиция қызметкерлері қарапайым, бірақ өте маңызды бес негізгі ережені есте сақтауға шақырды.
1. Жеке мәліметтерді қорғау – басты қауіпсіздік кепілі.
 Ешқашан жеке куәлік нөмірін, банк картасының деректерін, CVV кодын немесе құпия сөзді бөтен адамға айтпаңыз. Банктер мен мемлекеттік органдар ешқашан телефон немесе әлеуметтік желі арқылы мұндай ақпаратты сұрамайды. Сондай-ақ, әлеуметтік желілерде өз өміріңіз туралы тым көп ақпарат бөліспеңіз. Мысалы, тұрғылықты мекенжай, жұмыс орны немесе отбасылық жағдай жөніндегі мәліметтер алаяқтардың қолына түссе, олар бұл ақпаратты өз пайдасына пайдалануы мүмкін.
2. Құпия сөз қауіпсіздігі.
 Интернеттегі қауіпсіздіктің негізі – мықты құпия сөз. Бірнеше аккаунтқа бірдей құпия сөз қолданбаңыз. Әрбір тіркелгіге жеке және күрделі комбинация орнатыңыз: әріптер, сандар мен белгілерді араластырыңыз. Сонымен қатар, құпия сөзді жүйелі түрде өзгертіп отыру да маңызды. Екі факторлы аутентификация (мысалы, SMS арқылы код жіберу немесе арнайы қосымша арқылы растау) – сіздің есептік жазбаңызды қосымша қорғаудың сенімді тәсілі.
3. Сілтемелер мен хаттарға абай болыңыз.
 Күдікті сілтемелерді ашпаңыз. Көптеген алаяқтар вирус немесе фишингтік сайттарға бағыттайтын сілтемелер жібереді. Ондай сілтемелерді ашқан жағдайда, сіздің дербес мәліметтеріңіз ұрлануы мүмкін. Егер “банк”, “пошта” немесе “салық” қызметі атынан хат келсе, ешқашан ондағы сілтемеге кірмеңіз. Оның орнына ресми сайтқа өзіңіз кіріп, ақпаратты тексеріңіз.
4. Интернет-дүкендер мен онлайн төлемдер.
 Қазір онлайн сауда кеңінен тарағанымен, алаяқтар да осы саланы өз пайдасына қолдануда. Сондықтан тек ресми, сенімді интернет-дүкендерден ғана сатып алу қажет. Төлем жасар алдында сайттың мекенжайы “https://” белгісімен басталып тұрғанына және құлып белгісі бар екеніне көз жеткізіңіз. Бұл сайттың қорғалғанын білдіреді. Егер сайт күмән тудырса немесе тауар бағасы шектен тыс арзан болса, мұндай ұсыныстан бас тартқан жөн.
5. Бейтаныс адамдармен онлайн сөйлескенде сақ болыңыз.
 Әлеуметтік желілерде немесе мессенджерлерде “ақша аударып беремін”, “сыйлық жіберемін” немесе “жұмыс ұсынамын” деген хабарламалар жиі кездеседі. Мұндай уәделердің артында көбінесе алаяқтар тұрады. Олар алдымен сенімге кіріп, кейін түрлі сылтаумен ақша талап етеді. Онлайн танысу кезінде де абай болу қажет – бөтен адамға банк деректерін немесе жеке құжат суреттерін жіберуге болмайды.
Түсіндіру барысында Тұран ауданының полиция қызметкерлері нақты мысалдар келтіріп, азаматтардың жиі жіберетін қателіктерін атап өтті. Мәселен, кейбір тұрғындар интернет-дүкендерде алдын ала төлем жасап, кейін сатушымен байланыс үзіліп қалатынын айтты. Ал басқалары “банк қызметкері” дегенге сеніп, өз шоттарынан ақша жоғалтқан.
Полиция өкілдері мұндай жағдайлардың бәрінде азаматтардың өз қауіпсіздігіне жеткілікті мән бермеуі басты себеп екенін жеткізді. “Егер сізге күмәнді хабарлама келсе немесе біреу жеке деректеріңізді сұраса, бірден тоқтап, ресми дереккөз арқылы тексеріңіз. Қажет болса, полицияға хабарласыңыз. Уақтылы әрекет ету – шығыннан сақтайтын ең тиімді жол”, – дейді құқық қорғау органдарының қызметкерлері.
Сонымен қатар, тұрғындарға ақпараттық парақшалар таратылып, онда интернет алаяқтықтың кең тараған түрлері мен олардан қорғану тәсілдері көрсетілді. Полиция қызметкерлері жастармен де арнайы кездесу өткізіп, киберқауіпсіздік мәдениетін қалыптастырудың маңызын түсіндірді.
Шымкент қалалық Полиция департаменті азаматтарға үнемі қырағы болуды және күдікті жағдайлар туындаған кезде 102 нөміріне немесе жақын маңдағы полиция бөліміне хабарласуды ұсынады.
Интернет кеңістігі – біздің өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Дегенмен, қауіпсіздік ережелерін ұстану – әрбір адамның жеке жауапкершілігі. Әр пайдаланушы өзінің ақпараттық қауіпсіздігіне мұқият болса, интернет алаяқтардың әрекетіне тосқауыл қою әлдеқайда жеңіл болмақ.
Цифрлық заманда қауіпсіздік мәдениеті – білім мен сақтықтан басталады. Сондықтан әр азамат өз деректерін қорғауды үйреніп, интернеттегі әрбір әрекетіне жауапкершілікпен қарауы тиіс. Тек сонда ғана біз қауіпсіз цифрлық қоғам құра аламыз.