ТҮРКІСТАН: ЖЫЛ БАСЫНАН БЕРІ 24 ЖЕР ҚОЙНАУЫН ПАЙДАЛАНУШЫНЫҢ ЖҰМЫСЫ ТОҚТАТЫЛДЫ

2025 жылдың алғашқы жартысында Түркістан облысында пайдалы қазбаларды өндіруге қатысты бақылау айтарлықтай күшейтілді. Облыс әкімінің орынбасары Талғат Қозбековтің төрағалығымен өткен жиында келісімшарттық және лицензиялық міндеттемелерін орындамаған 24 жер қойнауын пайдаланушының жұмысы тоқтатылғаны белгілі болды. Қазіргі таңда өңірде жалпы саны 198 жер қойнауын пайдаланушы тіркелген. Оның ішінде 74-і келісімшарт, ал 124-і лицензия негізінде жұмыс атқарып келген. Бұл статистика – мемлекеттік бақылаудың нақты әрі жүйелі түрде жүргізіліп жатқанын аңғартады.

Жиында Түркістан облыстық кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасы басшысының орынбасары Қанат Шонбасов өңірдегі жер қойнауын пайдалану бағытында жүргізіліп жатқан жұмыстар туралы баяндама жасады. Оның айтуынша, заң бұзған 24 компанияның қызметі тоқтатылумен қатар, әлеуметтік төлемдерді міндеттеу мақсатында 8 жер қойнауын пайдаланушыға қатысты сотқа талап-арыз жолданған. Ал 12 пайдаланушыға ресми ескертпе хаттар жіберілген. Сонымен қатар, жер қойнауын пайдаланушылардың кен орнындағы жерлеріне кешенді зерделеу жұмыстарын жүргізу бойынша арнайы іс-шаралар жоспары әзірленуде.

Облыс әкімінің орынбасары Талғат Қозбеков бұл бағыттағы жұмыстарды одан әрі жандандыру қажеттігін айтып, жауапты тұлғаларға нақты тапсырмалар жүктеді. Атап айтқанда, кен орындарында заңсыздықтардың алдын алу, жүйелі түрде мониторинг жүргізу және заң талаптарының сақталуын қамтамасыз ету тапсырылды. Сонымен бірге маркшейдерлік есеп пен бағалау жұмыстарын жетілдіру қажеттігі де айтылды.

Айта кету керек, мұндай бастамалар бұған дейін де жүзеге асырылған болатын. Мысалы, 2023 жылы Түркістан облысында 100-ден астам жер қойнауын пайдаланушыға тексеру жүргізіліп, нәтижесінде 11 пайдаланушының лицензиясы тоқтатылды. Ол кезде де басты назар келісімшарт талаптарының орындалуына, табиғи ортаға зиян келтіру фактілеріне аударылған еді. Бұдан бұрын, 2022 жылы Сайрам және Сарыағаш аудандарында бірнеше пайдаланушының қызметі тоқтатылып, кейбір материалдар прокуратура мен экология департаментіне жіберілген болатын. Бұл шаралар көбінесе өзен арналары мен жер қыртысын заңсыз қазу әрекеттеріне қарсы бағытталған еді.

Биылғы науқанның ерекшелігі – тексерулердің жоспарлы түрде өтіп жатқаны және заңға сай шаралардың дереу қабылдануы. Бұрын кейбір компаниялар ұзақ уақыт бойы міндеттемелерін орындамай, ескерту алып қана құтылатын. Ал қазір жауапкершілік жедел түрде жүктеліп, сотқа дейінгі шаралар жиі қолданылып отыр.

Бұл шаралардың маңызы өте зор. Біріншіден, пайдалы қазбаларды өндіруде заң талаптарын орындамаған пайдаланушыларға тосқауыл қойылады. Екіншіден, табиғатқа зиян келтіретін әрекеттердің алдын алу мүмкіндігі күшейеді. Үшіншіден, қоғам алдында жауапкершілігі жоғары, сенімді кәсіпкерлерге қолдау көрсетіледі.

Салыстырмалы түрде қарастырғанда, қазіргі бақылау жүйесі өткен жылдардағыдан анағұрлым тиімді. Бұрынғы тәжірибе көбінесе тексеру барысында кемшіліктер анықталғаннан кейін ғана шара қолданумен шектелсе, қазіргі жүйе проактивті, яғни мәселені болдырмауға бағытталған. Заң бұзған пайдаланушылардың қызметін тез арада тоқтату және сот процесін бастау сияқты әдістер жер қойнауын тиімді әрі әділ пайдалануға ықпал етеді.

Сондай-ақ бұл бастама экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз етуге де өз үлесін қосуда. Жер қойнауын заңсыз немесе тиімсіз пайдалану нәтижесінде ауыл шаруашылығына жарамды жерлер бүлініп, су ресурстары ластануы мүмкін. Ал жүргізіліп жатқан мониторингтер мен тексерулер осындай жағымсыз салдардың алдын алуға бағытталған.

Қорытындылай келе, Түркістан облысында жер қойнауын пайдалануға байланысты бақылау мен реттеу жүйесі біршама күшейтілді. Қабылданған шаралар жер қойнауын тиімді пайдалануға, табиғи ресурстарды сақтау мен әлеуметтік әділеттікті қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл тәсіл алдағы уақытта басқа өңірлерге де үлгі бола алады, әрі ел көлемінде заң талаптарын сақтау мәдениетін қалыптастыруға септігін тигізетіні сөзсіз.