Студенттерге арналған ашық сот: құқықтық жауапкершілік пен есірткіге қарсы иммунитет

2025 жылғы 10 шілде күні Шымкент қаласының Еңбекші аудандық прокуратурасының бастамасымен студенттер қатысуымен ерекше форматтағы әкімшілік сот процесі өтті. Бұл іс-шара Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 440‑1‑бабы ("Медициналық емес мақсатта есірткі құралдарын қолдану") бойынша қарастырылып, көпшілікке ашық түрде ұйымдастырылды.

Сот отырысында азаматша А., көтерілген істің мән-жайын толық қоштаған соң, кінәлі деп танылды. Оған қатысты 40 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынып, қатаң әкімшілік жазаның қалай тағайындалатыны көрермен дерегіндей көрсетілді 

Бұл формат студенттерге тек құқықтық білім беріп қана қоймай, сонымен қатар қоғамда есірткіге қарсы иммунитет қалыптастыруға бағытталды. Жастарға құқыққа құрмет, өз әрекеттеріне жауапкершілік сезімін дамыту көзделді. Ашық сот тәжірибесі арқылы студенттер нақты сот процесін бақылап, құқықтық мәдениет қалыптастыруға мүмкіндік алды.

Қазақстанда дәстүрлі түрде құқық бұзушылықтардың алдын алу шаралары оқу орындары аясында дәріс түрінде немесе ақпараттық науқандар арқылы жүзеге асырылған. Мәселен, 2024 жылы бірнеше өңірде мектептер мен колледждерде құқықтық тәртіпке арналған семинарлар және ашық есік күндері ұйымдастырылған. Онда құқық қорғау қызметкерлері оқушылармен кездесіп, құқықтық сұрақтарға жауап берген болатын. Алайда бұл жолғы сот тәжірибесі нақты әкімшілік іс қаралуымен ерекшеленді: студенттер шынайы процесс үстінде болды.

Мәселен, бұрын жүргізілген тәжірибелік форматта студенттер рөлдік ойындар мен инсценировка конкурсында ғана қатысса, осы жолғы іс-шара нақты сот залы мен нақты әкімшілік іс аясында өтті. Бұл форматтың маңызды артықшылығы – студенттер құқық бұзушылықтың заңдық тұрғыдағы салдарын нақтылы түсінуге мүмкіндік алды.

2023–2024 жылдардағы ұқсас жобаларда қосымша құқықтық сауаттылық кембридждік жүйеде немесе лекциялар форматында тереңдеше енгізілгенімен, сот практикасының ашық көрсетілуі сирек кездесетін құрал болды. Шымкенттегі Еңбекші ауданында өткізілген бұл формат оқушылар мен студенттерге құқықтық мәдениетті қалыптастыруда процессуалдық тәжірибені тарту арқылы жоғары нәтиже береді.

Салыстырмалы талдау негізінде алсақ, Шымкенттегі осы тәжірибе басқа өңірлердің уақыты шектеулі, тек түсіндіру мен кеңес берумен шектелетін форматынан бөлек тұр. Нақты сот істерінде қатысу арқылы оқушылар құқықтық актілердің қалай қабылданатынын, айыппұлдың немесе әкімшілік қамақтың қалай тағайындалатынын нақты көрді.

Эксперттер бұл форматтың жастарды заңға бағынуға итермелейтінін, құқықтық сезімнің нақты оқиғалар арқылы қалыптасатынын атап өтті. Сот залы атмосферасында куәгер ретінде қатысу — құқық нормаларын бұзудың салдарын терең түсінуге айтарлықтай әсер етеді.

Аталған іс-шарадан кейін студенттерге арналған құқықтық тренингтер, пікірталастар және әділ сотқа қатысты бейнелеулер ұйымдастыру жоспарлануда. Бұл шаралар білім беру мекемелері мен құқық қорғау органдары арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға және жастарға құқықтық тұрғыда бағыт-бағдар беруге қызмет етеді.

Қорытындылай келе, 2025 жылғы 10 шілде күні Шымкент қаласындағы Еңбекші ауданында өткен ашық әкімшілік сот процесі — жастарға құқықтық сауаттылық берудегі үздік үлгі, оны өткен тәжірибелермен салыстырғанда ерекше деп бағалауға болады. Бұл бастама қоғамдық деңгейдегі құқықтық мәдениетті нығайтуға және жастардың жауапкершілігін арттыруға нақты жол ашады.

Тілші Тогжан Габидинова